Τρώει την πέτρα σαν ψωμί
ο Καίσαρας Βαγιέχο
άλλο αδελφό δεν έχω
άλλο αδελφό δεν έχω…
(Θ. Παπακωνσταντίνου, «Διάφανος»)
Ναι, πρόκειται για έναν από τους
γνωστότερους και πιο αξιόλογους ποιητές της Λατινικής Αμερικής[1] και
γενικότερα της ισπανόφωνης λογοτεχνίας, του οποίου το όνομα κάποιοι από μας γνωρίζαμε από το
τραγούδι «Διάφανος» του Θανάση
Παπακωνσταντίνου (που το εμπνεύστηκε από την ποιητική συλλογή του Περουβιανού
ποιητή «Poema para ser leído y cantado»/«Ποίημα
για να διαβαστεί ή να τραγουδιστεί»).
Ζωντανός θρύλος ο Βαγιέχο∙
έζησε άναρχα –περιπλανώμενος σε Αμερική και Ευρώπη και αρνούμενος κάθε είδους
δέσμευση-, πέθανε φτωχός και νέος (κάποιοι τον παραλληλίζουν με τον Καρυωτάκη,
άλλοι με τον Άσιμο) κι έγραψε σε αυτόματη γραφή πολύ πριν τον Μπρετόν[2]. Μοντερνιστής,
σουρεαλιστής, «αποδομητής» χωρίς να γνωρίζει τους όρους. Ένας «μιγάς» (el cholo στα ισπανικά σημαίνει μισός
ιθαγενής μισός λευκός) που μετεωρίζεται ανάμεσα σε δυο τελείως διαφορετικούς
πολιτισμούς, τον κόσμο των θρύλων και των δεισιδαιμονιών της παράδοσης των
ιθαγενών, και του ορθολογισμού της δυτικής κουλτούρας.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η
ποίηση του Βαγιέχο είναι πρωτοποριακή για την εποχή (έζησε 1892-1938) αλλά και
διαχρονικά επίκαιρη, ποτισμένη από τη συναισθηματική ένταση των λατινικών και
ντόπιων καταβολών. Όμως η συγκεκριμένη νουβέλα κατά τη γνώμη μου έχει
υπερτιμηθεί (δεν είναι τυχαίο ότι το πεζογραφικό του έργο είναι πολύ μικρό). Πρόκειται
για ένα εκτενές διήγημα 70 σελίδων μικρού μεγέθους, όπου βλέπουμε την
αυξανόμενη ψυχική διαταραχή του κεντρικού ήρωα, του εργάτη της γης των Άνδεων Μπάλτα
Εσπινάρ, από τη στιγμή που καρφώνεται στο μυαλό του η ιδέα ότι κάποιος τον παρακολουθεί
μέχρι την κορύφωση του τέλους. Κι ενώ ζει ανέφελα με τη γυναίκα του που τον
υπεραγαπά, όλη του η εμμονή και η υποψία καταλήγει πάνω της, δημιουργώντας
ρήγματα που στο τέλος γίνονται μοιραία. Τελείως αψυχολόγητα σαν πρόχειρη
αφηγηματική λύση μπαίνει στις τελευταίες σελίδες κι ένας τρίτος ήρωας, ο 8χρονος
αδερφός της Αδελαΐδας, ίσα για να προωθήσει την τελική έκβαση.
Αυτή είναι η βασική γραμμή
αυτού του «ψυχογραφήματος» (αν και συμφωνώ με την άποψη της Δήμητρας Παπαβασιλείου
στο «Επίμετρο» ότι δεν μπορεί εύκολα κανείς να το κατατάξει (ψυχολογικό
αφήγημα; Φανταστική λογοτεχνία; Λογοτεχνία του «ιθαγενισμού»;). Μπορεί να διακρίνει
κανείς συναισθηματικές καταστάσεις και μοτίβα π.χ. του σπασμένου καθρέφτη που
θυμίζουν ως και Πόε –άλλωστε η σταδιακή παράνοια ως αποτέλεσμα υπαρξιακής
αγωνίας είναι αγαπημένο θέμα.
Όμως, τα ίδια θέματα (παράνοια,
ζήλεια, μανία καταδίωξης, θάνατος) στην ποιητική τους εκδοχή από τον Βαγιέχο έχουν
άλλη δύναμη. Η πεζογραφική απόδοση με
κούρασε, με λίγα λόγια έπληξα (ευτυχώς ήταν μόνο 70 σελίδες). Υπάρχει βέβαια το
σκηνικό των Άνδεων με τα απόκοσμα τοπία, τις ντόπιες παραδόσεις των Ίνκας, τον
ινδιάνικο τρόπο ζωής κλπ που συντηρούν κάπως το ενδιαφέρον, αλλά δεν επαρκούν για να καλύψουν την ανία από
το προβλέψιμο και το μη οργανικό. Ο παραλληλισμός με αρχαία τραγωδία (στο
επίμετρο της Δ.Παπαβασιλείου) μου φαίνεται άκρως υπερβολική (από πού κι ως πού
η Αδελαΐδα είναι υποκατάστατο της μητέρας ή της αδερφής;), όσο για Σεξπηρικές
επιδράσεις μόνο το θέμα της ζήλειας θα μπορούσε κάποιος να το παραλληλίσει από
πλευράς έντασης με την ένταση του Οθέλου, αλλά με κανένα τρόπο τα εκφραστικά
μέσα.
Όσο αφορά την απόδοση του
τίτλου «Fabla salvaje»
στα ελληνικά… Η λέξη fabla/fabula χρησιμοποιείται
περισσότερο με την έννοια του μύθου/θρύλου ενώ salvaje σημαίνει
βέβαια και άγριος, αχαλίνωτος, πρωτόγονος, ανεπεξέργαστος. «Πρωτόγονος μύθος»,
λοιπόν καλύτερα, που αποδίδει περισσότερο τις απαίδευτες, ενστικτώδεις αντιδράσεις
του κεντρικού ήρωα απέναντι στον αρχέγονο τρόμο της υπαρξιακής καταδίωξης.
Τέλος, πόσο ωραίο κι
εκφραστικό το σχετικό ποίημα:
Ξέρω πως είναι κάποιος
Που με ψάχνει μέσα στο χέρι του νύχτα-μέρα,
Και με βρίσκει, κάθε λεπτό, μες στα παπούτσια του.
[1] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%AD%CF%83%CE%B1%CF%81_%CE%92%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CE%AD%CF%87%CE%BF
[2] https://www.youtube.com/watch?v=raco-EJ1sQk
04Απρ09
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου