Τετάρτη, Αυγούστου 06, 2008

Στο café της χαμένης νιότης, Πατρίκ Μοντιανό

Θα ήθελα να ξαναβρώ τον κατάλογο των δρόμων
που δεν είναι μόνο ουδέτερες ζώνες,
αλλά και μαύρες τρύπες στο Παρίσι.


Ένα μικρό βιβλίο-κόσμημα, (όπως και το άλλο βιβλίο του Μοντιανό, «Η μικρή Μπιζού»), που σε μεταφέρει στην ατμόσφαιρα μποέμ του Παρισιού της δεκαετίας του ’60.
O βασικός αφηγητής (Ρολάν) είναι φοιτητής Μεταλλειολογίας (ο μοναδικός «ενταγμένος»), και πρόσωπα οι τακτικοί αλλά και τυχαίοι θαμώνες του café, όλοι ανένταχτοι ή περιθωριακοί. Δε διαγράφονται χαρακτήρες, γίνονται σποραδικές αναφορές σε τύπους και περιστατικά με άξονα την επιλεκτική μνήμη του Ρολάν, ο οποίος αναθυμάται μετά από χρόνια την καθοριστική αυτή φάση της ζωής του.

Στο Conde ποτέ δεν ρωτούσαμε ο ένας τον άλλον για το από πού κρατούσε η σκούφια μας. Ήμαστε πολύ νέοι , δεν είχαμε παρελθόν ν’ αποκαλύψουμε, ζούσαμε στο παρόν.

Παρόλ’ αυτά, η μνήμη εστιάζει περισσότερο σε μια μυστηριώδη κοπέλα που εμφανίζεται στο περιθωριακό στέκι του τίτλου, το Café Conde, στην περιοχή του Odeon. Μια κοπέλα κλειστή και σιωπηλή, που οι θαμώνες την βαφτίζουνε Λουκί, είχε βρεί καταφύγιο εδώ, σαν να’ θελε να γλιτώσει από κάτι, να ξεφύγει από έναν κίνδυνο. Ο σκελετός της αφήγησης είναι γύρω από τη ζωή, τον ακατανόητο γάμο, τη σχέση με τον Ρολάν και το θάνατο αυτής της περίεργης κοπέλας, ενώ ουσιαστικά το βιβλίο αποτελεί μια περιπλάνηση, περιγράφει έναν τρόπο να κινείται κανείς χωρίς στόχους, έξω από χρόνο και γεγονότα.
(σελ. 107): Θυμήθηκα το κείμενο που προσπαθούσα να γράψω όταν γνώρισα τη Λουκί. Το΄χα τιτλοφορήσει «Οι ουδέτερες ζώνες». Στο Παρίσι υπήρχαν μεταβατικές ζώνες, no man’s lands, όπου ήσουν στο περιθώριο των πάντων, σε εκκρεμότητα, περαστικός. Εκεί απολάμβανες κάποια ασυλία. Θα μπορούσα να τις ονομάσω «ελεύθερες ζώνες», αλλά το «ουδέτερες ζώνες» ήταν πιο σωστό.
(σελ. 47):
Σ΄αυτή τη ζωή που καμιά φορά μας φαίνεται σαν χερσότοπος χωρίς κατευθυντήριες πινακίδες, ανάμεσα σ’ όλες αυτές τις γραμμές φυγής και τους χαμένους ορίζοντες, πολύ θα θέλαμε να βρούμε σημεία αναφοράς, να καταστρώσουμε κάτι σαν κτηματολόγιο, για να μην έχουμε πια την εντύπωση ότι αρμενίζουμε ακυβέρνητοι. Οπότε, δημιουργούμε δεσμούς, προσπαθώντας να σταθεροποιήσουμε ριψοκίνδυνες γνωριμίες.

Αλλά και η σχέση με τα πρόσωπα γίνεται εξίσου τυχαία, ανολοκλήρωτη και περαστική.

Όταν αγαπάς κάποιον, δέχεσαι και το μυστήριό του… γι αυτό τον αγαπάμε, άλλωστε…

Άραγε, είμαστε πραγματικά υπεύθυνοι για τους κομπάρσους που δεν τους έχουμε επιλέξει και τους συναντάμε στο ξεκίνημα της ζωής μας;

Μαθαίνουμε περισσότερα για την Λουκί- Ζακλίν όταν αφηγείται η ίδια, σε λίγο πιο μεστό και συγκροτημένο ύφος.
Ένας μονόλογος αναζήτησης μέσα στη μνήμη, αναμνήσεων συγκεχυμένων και αγαπημένων. Σιωπές. Ύφος νοσταλγικό με μια δόση χιούμορ (θα τολμούσα να πω, «ύφος γαλλικό»), που αφήνει ένα γλυκόπικρο συναίσθημα.
Και η αιώνια, άσκοπη περιπλάνηση καθώς ο αφηγητής αναζητά την ταυτότητά του. Ενδεικτικό κάποιας φιλοσοφικής προδιάθεσης ότι ο αφηγητής κάνει συχνές αναφορές στο μοτίβο της «αιωνίας επιστροφής», εμπνεόμενος από το βιβλίο του Νίτσε «Φιλοσοφία της Αιωνίας Επιστροφής».

Χριστίνα Παπαγγελή

8 σχόλια:

lakis είπε...

Ακούγεται πολύ ενδιαφέρον βιβλίο. Και οι μονόλογοι ψυχής πολλές φορές είναι συναρπαστικοί. Καλή σου μέρα

Ανώνυμος είπε...

Ναι, είναι ένα "κομψοτέχνημα", όπως λένε και οι κριτικές...Και είναι ενδιαφέρον γιατί είναι μονόλογος ενός μοναχικού ανθρώπου που κάνει καλή παρέα με τον εαυτό του.
Μου δωσες την ευκαιρία να επισκεφτώ την πολύ ωραία σου σλίδα, να σαι καλά και ανταποδίδω την καλημέρα (αν και είναι μεσημέρι!) με τον στίχο: "πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά ας είναι..."

Ανώνυμος είπε...

Καλημέρα,

θέλω να πω δυο λόγια, αν και βλέπω ότι αυτή η ανάρτηση έχει γίνει χρόνια πριν. Τυχαία βρέθηκα στη σελίδα και στην ανάρτηση αυτή. Διαβάζοντας την τελευταία, θυμήθηκα τα λόγια του Ρένου Αποστολίδη, πως "οι Έλληνες δεν διαβάζουν ούτε τα βιβλία που αγοράζουν". Δεν ήθελα να το πιστεύω, όμως μεγαλώνοντας σιγά σιγά το διαπίστωνα με θλίψη. Κλείνει η παρένθεση. Στη δεύτερη παράγραφό σας, κα Παπαγγελή, γράφετε ότι ο Ρολάν (Roland) είναι φοιτητής Μεταλλειολογίας. Όμως ο φοιτητής αυτός είναι απλά ο αφηγητής του πρώτου μη αριθμημένου κεφαλαίου και είναι ανώνυμος. Επίσης, δεν γίνονται όλες οι αναφορές με άξονα την επιλεκτική μνήμη του Ρολάν, καθώς οι αφηγητές είναι τέσσερεις. Θα συνιστούσα να διαβάζετε καλά τα κείμενα, να επιστρετεύετε τη λογική σας και να μην επαναπαύεστε σε περιγραφές-αναλύσεις-κριτικές τρίτων είτε είναι δημοσιογράφοι, είτε μεταφραστές, είτε κριτικοί. Τέλος, πληροφοριακά, η ελληνική μετάφραση, πέραν των άλλων, έχει χάσει σε δύο-τρία σημεία την ενδεχόμενη μεταφυσική διάσταση κάποιοων λέξεων-εκφράσεων. Ειλικρινά, δεν είμαι δάσκαλός σας, αλλά έφριξα με μόνο δύο τσεκουριές σας. Ελπίζω να έχετε την τιμιότητα να μη διαγραφεί το σχόλιό μου. Ευχαριστώ. Αντώνης

Χριστίνα Παπαγγελή είπε...

κύριε Αντώνη,
δέχομαι με τη διάθεση αυτοκριτικής που θα πρέπει να διακρίνει κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο ότι ενδεχομένως να μην "κατάλαβα" καλά το βιβλίο, ίσως ίσως και να μην το διάβασα όσο προσεκτικά θα έπρεπε. Ομολογώ ότι δεν το θυμάμαι για να μπορέσω να υπεραπιστω την εντύπωση που μου έκανε.
Θα θελα να επισημάνω ωστόσο μια αντίφαση στα ίδια σας τα λόγια: αν η παρανόηση είναι τόσο μεγάλη, πώς οι κριτικοί κι οι δημοσιογράφοι ταυτίζονται με τη δική μου οπτική;

Δεύτερον, καλώς ή κακώς, η σχέση μου με τους κριτικούς τους παρουσιαστές βιβλίων, δημοσιογράφους κλπ. είναι μηδενική (σκόπιμα και συνειδητά), κι αυτό νομίζω ότι είναι εμφανές σ¨έναν οποιονδήποτε ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΟ αναγνώστη των αναρτήσεών μου. Μήπως θα πρεπε να διαβάσετε μια δυο τρεις ακόμη για να είστε πιο σίγουρος όταν πετάτε τα βέλη σας; κι εν πάση περιπτώσει, μήπως αξϊζει να συζητήσουμε για καμιά ακόμη τσεκουριά; μ ενδιαφέρει η ανατομία της φρίκης...

Ανώνυμος είπε...

Πρώτον, σας τιμά το ότι δεν το διαγράψατε και πολύ περισσότερο που απαντήσατε. Δεύτερον, όπως είπα προηγουμένως, είδα την ανάρτηση τυχαία (μέσω google). Δεν είχα σκοπό δηλαδή να ψάξω ειδικά το δικό σας blog. Η αναζήτησή μου στο google αφορούσε το βιβλίο του Modiano, και γι'αυτό παρακινήθηκα να διαβάσω τη δική σας ανάρτηση. Τρίτον, δεν είπα ότι οι κριτικοί και οι δημοσιογράφοι ταυτίζονται με τη δική σας οπτική, αλλά συμβούλευσα να μην επαναπαύεστε στις κριτικές τους. Και το είπα αυτό, γιατί και αυτοί μπορεί να κάνουν λάθος. Τέταρτον, οι παρατηρήσεις που έκανα, αφορούν τη διακλάδωση του μυθιστορήματος και τα βασικά πρόσωπα, τα οποία τέσσερα (ανώνυμος φοιτητής-1ο κεφ., ντέτεκτιβ Caisley-2ο κεφ., Jacqueline ή Louki-3ο κεφ., Roland-4o & 5o κεφ.) είναι και ενδοδιηγητικοί και ομοδιηγητικοί αφηγητές των αντίστοιχων κεφαλαίων. Αυτό σημαίνει ότι η εμπεριέχονται οι ίδιοι στη διήγηση, αλλά και ότι είναι και η δική τους αφηγούμενη ιστορία (στον ανάλογο βαθμό για το κάθε πρόσωπο-αφηγητή). Θα μπορούσα να κάνω παρατηρήσεις και στην ερμηνεία ή θέση σας που δίνετε παρακάτω στην ανάρτηση σε σχέση με το μυθιστόρημα, που κι εκεί δεν συμφωνώ. Όμως αυτό είναι υποκειμενικό και δεν έχω και καμιά διάθεση να περάσω την άποψή μου. Μόνο μίλησα για το παραπάνω, που είναι βασικό. Ταυτίσατε δύο διαφορετικά πρόσωπα-αφηγητές, ενώ τον έναν αφηγητή ούτε που τον αναφέρατε. Και σας παρακινώ να το ψάξετε για να το δείτε μόνη σας: ο ανώνυμος φοιτητής αναφέρει τον Roland ως "brun à veste de daim" (μελαχρινός με καστόρινο σακάκι), ενώ ο Roland αναφέρει για τον φοιτητή ότι "l’École des mines, c’était fini pour lui" (η Σχολή Μεταλλειολογίας είχε τελειώσει γι'αυτόν). Επειδή πέσατε τόσο έξω σε αυτά τα βασικά, σκέφτηκα ότι, για την υπόλοιπη ανάρτηση, ίσως συμβουλευτήκατε άλλους. Πέμπτον και τελευταίο, ίσως θα έπρεπε να διαβάσω 2-3 ακόμη αναρτήσεις ώστε να μην πετάξω τη δική μου τσεκουριά λέγοντας "έφριξα", αλλά δεν το έκανα γιατί δεν θέλω να δω τα υπόλοιπα ενδεχομένως τέλεια κείμενά σας. Δεν σας γνωρίζω, δεν είναι κάτι προσωπικό, ήταν τυχαίο το όλο περιστατικό και αντέδρασα. Δεν πρόκειται για προσωπικά βέλη. Αντώνης

Ανώνυμος είπε...

Πολύ ατμοσφαιρικό βιβλίο.
Που αφήνει ακριβώς αυτό που είπατε: ένα γλυκόπικρο συναίσθημα.

Εξαιρετική η παρουσίασή σας για άλλη μια φορά.

κ.κ.

Ανώνυμος είπε...

Συγνώμη κύριε/κυρία Κ.Κ., αλλά όπως κατάλαβα έχετε διαβάσει κι εσείς το μυθιστόρημα. Δεν αξιώνω να έχετε διαβάσει τις δικές μου παρατηρήσεις παραπάνω, αλλά μονάχα της υπογράφουσας την παρουσίαση, εφόσον αξιολογείτε την τελευταία ως εξαιρετική. Σας ρωτάω λοιπόν: ταυτίζετε κι εσείς τον Ρολάν με τον φοιτητή Μεταλλειολογίας, όπως η αναρτήσασα την παρουσίαση; Αν όχι, πώς την βρίσκετε εξαιρετική; Αν ήσαστε δάσκαλος/δασκάλα κι ένας μαθητής είχε κάνει τέλεια ανάλυση αποσπάσματος της Οδύσσειας, αλλά έλεγε πως τα γεγονότα τα αφηγείται η Αθηνά Παλλάδα στους Φαίακες κι όχι ο ίδιος ο Οδυσσέας, εσείς θα του δίνατε και υποτροφία μήπως; Αντώνης

Χριστίνα Παπαγγελή είπε...

Αντώνη, ήθελα να σου απαντήσω από προχτές αλλά δεν είχα χρόνο. Η δεύτερή σου παρέμβαση έβαλε κάποια πράγματα στη σωστή τους διάσταση, και εφόσον ανακαλείς με πολλή κομψότητα το προσβλητικό ύφος δεν έχω παρά να σ ευχαριστήσω για τις παρατηρήσεις σου που φωτίζου κάπως διαφορετικά τη δική μου πρόσληψη του βιβλίου. Άλλωστε γι αυτό υπάρχουν τα σχόλια, κι όχι μόνο για να μας χαϊδεύουν τ αυτιά...