Με λένε Αράμ, Ουίλιαμ Σαρογιάν

Μια σειρά από απίθανες ιστορίες για γέλια και για κλάματα με αφηγητή τον Αράμ, νεαρό Αρμένιο από οικογένεια μεταναστών  στην Αμερική των αρχών του αιώνα. Φαίνεται ότι ο Αρμένιος συγγραφέας, που έζησε κι αυτός στην Αμερική έχοντας χάσει τους -μετανάστες- γονείς του από την ηλικία των εφτά χρόνων, αυτοβιογραφείται εδώ σε μεγάλο βαθμό (άλλωστε κι ο ίδιος αφιερώνει τις «ευχάριστες αναμνήσεις από το 1915 ως το 1925 στους ανθρώπους του Φρέσνο της Καλιφόρνια, δηλαδή στη μικρή άσχημη πόλη που μέσα της κλεινόταν ολόκληρος ο πλατύς αστείος κόσμος και στους περήφανους και ευέξαπτους Σαρογιάν με την απέραντη ανθρωπιά).  Παρακολουθούμε ανά κεφάλαιο κάποιο επεισόδιο από τα μικρά και μεγάλα γεγονότα που καταχωρεί η μνήμη ως σημαδιακά, από την ηλικία ακόμα των εννιά χρόνων, τότε που ο κόσμος ήταν γεμάτος από κάθε λογής απίθανη λάμψη και η ζωή ήταν ακόμα ένα όνειρο όλο θέλγητρο και υγεία, ή, όπως γράφει σε άλλη ιστορία, τότε που ο κόσμος ήταν όλο νιάτα και ποίηση. Από πολύ φτωχική οικογένεια (όλοι οι κλάδοι της οικογένειας Γκαρογκλανιάν ζούσαν μέσα στην πιο εκπληκτική και κωμική φτώχεια του κόσμου), ο Αράμ ξεχωρίζει ως άτομο για την ευαισθησία, οξυδέρκεια αλλά και την ποιητική του ιδιοσυγκρασία.

Κάθε ιστορία από τις δεκατέσσερις που περιλαμβάνει το μικρό αυτό βιβλίο  είναι ένα διαμάντι. Απλή, ευσύνοπτη, περιεκτική, με ρυθμό προφορικής αφήγησης και με κάτι πολύ ξεχωριστό και γλυκόπικρο καθεμιά στο περιεχόμενο, με πρωταγωνιστές αγαπημένα συγγενικά πρόσωπα όπως ο ξάδερφος Μουράτ (μέσα σε κάθε οικογένεια βρίσκεται κάπου και μια τάση παλαβομάρας και τον ξάδερφό μου τον Μουράτ τον θεωρούσαμε όλοι σαν τον φυσικό απόγονο αυτής της τάσης του σογιού μας).  Πρόσωπα που ανακυκλώνονται και με τα οποία εξοικειώνεται ο αναγνώστης κι ας είναι περαστικά μέσα στις αυτοτελείς ιστορίες.

Απίστευτος τύπος είναι π.χ. και ο παππούς της οικογένειας, ο «Γέρος», που περιφρονεί βαθύτατα τον βιβλιοφάγο και «ρήτορα» εγγονό του Ντικράν, που παρεμπιπτόντως είναι παιδί- θαύμα (Χαράμι πάει το παιδί. Του συμβαίνει τίποτα; Για όνομα του θεού, σε τι είναι καλύτερος; Μη δεν είναι έντεκα χρονώ; Τι καλύτερος και ξεκαλύτερος λοιπόν; Είναι πράγματα αυτά να βλέπεις ένα παιδί με τα μυαλά φουσκωμένα για τη μεγάλη του αξία; Βγάλε το καημένο το παιδί έξω από το σπίτι κι αμόλα το στα χωράφια). Κι όταν ο μικρός εκφώνησε δημόσια ένα άψογο λόγο με το θέμα « Έγινε εις μάτην ο Παγκόσμιος Πόλεμος;», με βασικό συμπέρασμα ότι ο Πόλεμος έσωσε τη δημοκρατία, τον συγχαίρει (πρέπει να σου πω ότι είμαι μάλλον ευχαριστημένος) αλλά συμπληρώνει: Πρέπει να σου πω ότι από έναν μεγάλο άνθρωπο δε θα μπορούσα να ανεχτώ ένα τόσο φριχτό συμπέρασμα. (…) σαν φτάσεις στα εξήντα εφτά σου χρόνια, θα ξέρεις πόσο ανόητα είναι αυτά τα συμπεράσματα που τόσο αθώα ειπώθηκαν από σένα απόψε , σε μια τόσο καθαρή και ρέουσα αγγλική γλώσσα.

Αξεπέραστης αυθεντικότητας είναι και ο θείος Κοσρόβ (διάλεγε τους φίλους του και τους εχθρούς του από τον τρόπο που έπαιζαν τάβλι) που τον βλέπουμε κι αυτό σε διάφορες ιστορίες, με αποκορύφωμα την ιστορία «Ο καημένος και καψερός Άραβας». Μέσα στον παραλογισμό των αντιδράσεων του Κοσρόβ, βλέπουμε απύθμενη ανθρωπιά.

Όταν πια σκιαγραφούνται τα βασικά γνωρίσματα του χαρακτήρα του Αράμ (Η πίστη μου συνίσταται στο να πιστεύω σ’ όλες τις θρησκείες (συμπεριλαμβανομένης και της δικής μου) και των συγγενών, γίνονται δηλαδή «τυπικοί ήρωες», ο αναγνώστης έχει την περιέργεια να δει τις ιστορίες τους μέσα στα διαφορετικά σκηνικά. «Το τσίρκο» π.χ., έρχεται στην πόλη κι αναστατώνει τον Αράμ και τον συμμαθητή του,  που ρισκάρουν βουρδουλιές και αποβολή απ το σχολείο για να βοηθήσουν τους θεατράνθρωπους. Ή στην ιστορία «Οι πρεσβυτεριανοί τραγουδιστές της χορωδίας», οι δυο φίλοι μπλέκονται άθελά τους στη χορωδία της εκκλησίας…  

Εξίσου ξεκαρδιστική και απίστευτη είναι και η ιστορία «Ένα όμορφο ρομάντζο παλιάς μόδας, με έρωτα, λυρικά ποιήματα κι ό, τι θες», που διαγράφει και τη σχολική πραγματικότητα της εποχής. Στο πολυπολιτισμικό σχολείο της Καλιφόρνια ο Αράμ κατηγορείται άδικα ότι έγραψε ερωτικό ποίημα στον πίνακα του σχολείου, όπου αποκαλύπτεται ο ανικανοποίητος έρωτας της ασκημομούρας Μις Ντάφνυ προς τον άτεγκτο διευθυντή Μίστερ Ντέρινγκερ. Η κωμικότητα του επεισοδίου έγκειται στην αθωότητα του ατίθασου Αράμ, την ενοχή του φιλήσυχου και πέραν κάθε υποψίας ξάδερφού του Αράκ και κυρίως στα αντιφατικά συναισθήματα των δυο δασκάλων. Οι τριάντα βουρδουλιές που είναι η κατώτερη ταρίφα τιμωρίας στους ένοχους, γίνεται αφορμή για ποικίλες κωμικές καταστάσεις που φτάνουν στον αυτοεξευτελισμό των δασκάλων και στην ανάδειξη της αυθεντικότητας του χαρακτήρα του Αράμ.

Θα συμφωνήσω πάντως με τη Λέσχη ανάγνωσης του «Degas»  ότι το πιο ωραίο είναι «Οι ροδιές». Πρωταγωνιστής εδώ ουσιαστικά είναι ένας από τους θείους του Αράμ, που καταπιάστηκε να καλλιεργεί ροδιές… όμως, χειρότερος καλλιεργητής απ’ αυτόν δεν μπορούσε να γίνει. Ήταν πάρα πολύ ευφάνταστη και ποιητική φύση για να κοιτάζει το συμφέρον του. Το μόνο που αποζητούσε ήταν η ομορφιά.  Για τον θείο του όλα ήταν καθαρή αισθητική και μόνο γεωργική καλλιέργεια δεν ήταν. Θείος κι ανιψιός κάνουν τα αδύνατα δυνατά να ξεχερσώσουν την άγονη έκταση που βρέθηκε στα χέρια τους, να βρουν με χίλια ζόρια νερό και να φυτέψουν 700 ροδιές, που την πρώτη χρονιά απέδωσαν… τρία όλα κι όλα ρόδια, ενώ τη δεύτερη διακόσια.  Ήταν ο πιο γοητευτικός παραλογισμός που έγινε ποτέ και ο θείος μου ήταν ξετρελαμένος.

Τον επόμενο χρόνο έγινα  δεκαπέντε χρονών. Πλήθος θαυμαστά πράγματα μου είχαν συμβεί. Δηλαδή θέλω να πω ότι είχα διαβάσει κάμποσα ωραία βιβλία κι ότι είχα φτάσει το θείο μου στο μπόι. Το κτήμα εξακολουθούσε να είναι το μυστικό μας. Φυσικά η επιχείρηση φαλιρίζει, κι ο θείος αναγκάζεται να δώσει πίσω τα συμβόλαια σ’ αυτόν που του είχε πουλήσει τη γη. Όμως δεν αντέχει να αποχωριστεί τα δέντρα: 

-   Έχω φυτέψει είκοσι στρέμματα ροδιές, εκεί πέρα, και θα σας ήμουν υπερβολικά ευγνώμων αν με αφήνατε να φροντίζω αυτά τα δέντρα.

-   Να τα φροντίζετε; Και για ποιο λόγο παρακαλώ;

(…) Δεν είπαμε λέξη γιατί ήταν τόσο φοβερά πολλά αυτά που είχαμε να πούμε 
και δεν υπήρχε γλώσσα για να ειπωθούν...

Χριστίνα Παπαγγελή