567 λέξεις για την ιστορία στ΄ δημοτικού στα νεότερα και σύγχρονα χρόνια της Μ. Ρεπούση και άλλων

Λόγος για το πολυσυζητημένο βιβλίο ένα χρόνο μετά. Ήταν τυχερά τα παιδιά που διδάχθηκαν το συγκεκριμένο βιβλίο κατά το σχολικό έτος 2006-07. Τυχεροί και οι δάσκαλοι γιατί είχαν ένα βιβλίο ιστορίας διαφορετικό, ένα βιβλίο που επέτρεπε την ευχάριστη, παιγνιώδη προσέγγιση της ανακάλυψης που καλλιεργεί την κριτική σκέψη.
Ξεκινώ από γενικές διαπιστώσεις που περιγράφουν το βιβλίο. Η αφήγηση είναι ιδιαίτερα προσεγμένη, χαρακτηρίζεται από μικροπερίοδο λόγο (έως δύο σειρές – 20 με 25 λέξεων) με απλό συντακτικό που κάνει σαφές το περιεχόμενο του λόγου. Η απόδοση των γεγονότων είναι αποστασιοποιημένη και η οπτική του τηρεί την επιστημονική ουδετερότητα του αμέτοχου αφηγητή. Επίσης αποφεύγονται οι δραματοποιήσεις και η διέγερση των συναισθημάτων των μαθητών. Η παρουσίαση των ιστορικών ενοτήτων βασίζεται περισσότερο στο πλούσιο εποπτικό υλικό. Κάθε δισέλιδο έχει συνήθως τρεις εικόνες, φωτογραφίες ή χάρτες. Η αφήγηση στηρίζεται και συμπληρώνεται με πρωτογενές υλικό που αποτελούν οι γραπτές πηγές της εποχής όπου αναφέρεται, με πίνακες, χρονολόγια, διαγράμματα και άλλα. Επίσης σε κάθε ενότητα υπάρχει γλωσσάριο που αποσαφηνίζει τις ιστορικές έννοιες που χρησιμοποιούνται στην αφήγηση. Όλο αυτό το υλικό είναι απαραίτητο για τη διαμόρφωση της ιστορικής αντίληψης από το μαθητή. Υπάρχουν οδηγίες και ερωτήσεις για την προσέγγισή του. Είναι εύγλωττος ο υπέρτιτλος αυτών των σελίδων, «...μαθητεία στην ιστορία». Μεθοδική είναι και η ταξινόμηση του υλικού, η διάταξη της ύλης ανά δύο ή συνήθως ανά τρεις σελίδες που αφιερώνονται για την προσέγγιση κάθε ενότητας. Η ιστορική αφήγηση είναι λιγότερο από το μισό της σελίδας και έχει περισσότερο ρόλο εισαγωγικό, είναι μια γενική παρουσίαση που θέτει το ιστορικό ζήτημα. Η ουσία βρίσκεται στη μαθητεία που καταλαμβάνει και τον περισσότερο χώρο. Η χρήση πλαισίων και κατάλληλων χρωματισμών, το ευδιάκριτο υλικό με τα απαραίτητα στοιχεία χωρίς να είναι γεμάτο με πληροφορίες που αποκρύπτουν την ουσία, τα αναγκαία λευκά κενά και περιθώρια κάνουν το βιβλίο αισθητικά ελκυστικό.
Όλα αυτά μου επιτρέπουν να ισχυριστώ ότι είναι βιβλίο υπόδειγμα διδακτικού εγχειριδίου.
Και τώρα ο λόγος επί του περιεχομένου. Στην αρχή δε μπόρεσα να καταλάβω το λόγο που η αρνητική κριτική εστίαζε σε μεμονωμένα περιστατικά όπως αυτό του «συνωστισμού» στη σελίδα 100. Η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους που σαφώς είναι πληρέστατη και δεν έχει τους περιορισμούς έκτασης ενός σχολικού εγχειριδίου είναι ηπιότερη σε εκφράσεις (παράδειγμα σε σχετική λεζάντα φωτογραφίας γράφει: «πρόσφυγες συγκεντρωμένοι στην προκυμαία της Σμύρνης. Στο βάθος διακρίνονται πυρπολημένα κτήρια της πόλεως», σε άλλη γράφει: «πρόσφυγες συγκεντρωμένοι στην προκυμαία της Σμύρνης, ενώ πίσω τους περνούν Τούρκοι ιππείς»). Ακόμη, αν το πρόβλημα ήταν το περιεχόμενο, το τι λέμε στους μαθητές, πάλι δεν εξηγείται το μένος της αντίδρασης κατά του βιβλίου. Περιέχει πολλά περισσότερα στοιχεία και πληροφορίες με ποικίλους τρόπους που δεν κουράζουν σε σχέση με το παλιό βιβλίο. Η λιτότητα και συντομία της αφήγησης είναι επιβεβλημένη και επιστημονικά και παιδαγωγικά, αλλά το συγκεκριμένο βιβλίο δεν είναι μόνο αφήγηση ή καλύτερα είναι περισσότερο «...μαθητεία στην ιστορία» και πολύ λιγότερο αφήγηση της ιστορίας.
Εδώ, λοιπόν, νομίζω βρίσκεται η ουσιώδης διαφορά του βιβλίο, στον τρόπο προσέγγισης, στο πως μιλάμε στα παιδιά για την ιστορία. Αυτός ο τρόπος δεν είναι η επιβολή μιας ιστορικής γνώσης/άποψης, είναι η διερεύνηση, η ώθηση στην κρίση και την σύνθεση, η επεξεργασία διάφορων και διαφορετικών πηγών και παραθεμάτων, η ενεργητική ενασχόληση με την ιστορία και στο τέλος η διαμόρφωση προσωπικής αντίληψης και οπτικής για το παρελθόν και μάλιστα, εν προκειμένω, για το κοντινό παρελθόν. Και είναι αυτό που, ίσως, ενόχλησε περισσότερο κάποιους.

(Το κείμενο βασίζεται στην α’ έκδοση του ΟΕΔΒ, Αθήνα 2006. Δεν έχω υπόψη μου την έκδοση που κυκλοφορεί στο εμπόριο)