Στο αφηγηματικό παρόν, τα γεγονότα διαρκούν μόλις μια μέρα -ωστόσο μια μέρα φορτισμένη, και σε ένα καθεστώς τόσο ιδιότυπο (άτυπο και θεσμικό), που ο συγγραφέας αφιερώνει 280 σελίδες για να μπορεί να το κατανοήσει και να το βιώσει ο αναγνώστης σε όλες του τις διαστάσεις. Το ασύλληπτα τραγικό συμβάν είναι πέρα για πέρα αληθινό, ακόμα και τα ονόματα (με εξαίρεση πέντε προσώπων στους οποίους δόθηκαν άλλα ονόματα), και η λεπτομερής αφήγηση των γεγονότων γίνεται πιο αντιληπτή από τον αναγνώστη πρώτα πρώτα με τους πολύ διεξοδικούς και ακριβείς χάρτες που παρατίθενται στην αρχή του βιβλίου, αλλά επίσης και με την αναδρομή σε ιστορικά στοιχεία, με παρεκβάσεις-παρενθέσεις που περιγράφουν και επεξηγούν τις τελείως ιδιόμορφες συνθήκες που επικρατούσαν την εποχή εκείνη στην περιοχή αυτή της Παλαιστίνης/Ισραήλ, στη Δυτική Όχθη (τώρα βέβαια, παρόλο που δεν είναι εκεί ο πυρήνας του πολέμου, τα πράγματα έχουν αλλάξει προς το χειρότερο ακόμα). Ορισμένοι αποκαλούν αυτό το είδος γραφής «λογοτεχνικό ρεπορτάζ» ή «μη μυθοπλαστικής λογοτεχνίας».[1]
Ήταν ένα βροχερό πρωινό, με καταιγίδες που εμπόδιζαν την ορατότητα, ενώ η σύγκρουση προκάλεσε ανατροπή και πυρκαγιά στο πούλμαν όπου εγκλωβίστηκαν μαθητές κι εκπαιδευτικοί. Οπωσδήποτε όμως οι ευθύνες του δυστυχήματος δεν βαραίνουν μόνο τον οδηγό της νταλίκας, αλλά και την ανυπαρξία δομών λόγω της πολιτικής ανισοτήτων εις βάρος των Παλαιστινίων, οι οποίοι υποχρεώνονται σε συγκεκριμένες κι επικίνδυνες διαδρομές και δεν έχουν αμεσότητα στις υπηρεσίες. Το σημείο της σύγκρουσης ανήκει στη ζώνη Γ, που έλεγχαν οι Ισραηλινοί (σύμφωνα με τη συνθήκη του Όσλο 2 -1995), και υπήρξε πολύ μεγάλη καθυστέρηση στην κινητοποίηση Ισραηλινών –αστυνομίας, στρατιωτικών και διασωστών (αν επρόκειτο για τίποτα παιδιά που πετούσαν πέτρες, αστυνομία και στρατός θα κατέφθαναν άμεσα). Οι Παλαιστίνιοι διασώστες καθυστέρησαν πάρα πολύ λόγω της συνήθους συμφόρησης στα σημεία ελέγχου, ενώ η Παλαιστινιακή Αρχή που διερεύνησε, δυστυχώς πολύ αργότερα, τα αίτια του δυστυχήματος, κατέληξε στη διαπίστωση τραγικών ελλείψεων, όπως π.χ. ελλείψεις φωτισμού, διαχωριστικής νησίδας (ενώ είχαν γίνει σχετικά αιτήματα), υπάρχουν δηλαδή όπως ειπώθηκε «ηθικές και νομικές ευθύνες από την πλευρά του Ισραήλ». Τα αίτια βέβαια πρέπει να αναζητηθούν κι ακόμα βαθύτερα σ’ αυτήν την διχασμένη κοινωνία, την έλλειψη σχολικών αιθουσών στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, που αναγκάζει τους Παλαιστίνιους να στέλνουν με πολλές δυσκολίες τα παιδιά τους στη Δυτική Όχθη, στο διαχωριστικό τείχος που εξαναγκάζει τα σχολικά λεωφορεία σε επικίνδυνη παράκαμψη, στον διαχωρισμό των Παλαιστινίων ανάλογα αν έχουν πράσινη (πρώην κρατούμενοι, δεν τους επιτρέπεται να μπουν μέσα στο τείχος) πορτοκαλί ή μπλε ταυτότητα, κ.α.[2]
Η κυρίως αφήγηση περιστρέφεται γύρω από τη ζωή του κεντρικού ήρωα, του Άμπεντ Σαλάμα, γιατί ανάμεσα στα παιδάκια που επέβαιναν στο λεωφορείο ήταν κι ο 5χρονος γιος του, ο Μιλάντ. Ο συγγραφέας δεν αρκείται στο να περιγράψει τη μέρα της μοιραίας σύγκρουσης, αν και αυτός ο άξονας διατρέχει όλο το βιβλίο. Μεσολαβούν λεπτομέρειες με το παρελθόν του βασικού ήρωα καθώς και όλων των προσώπων της ισχυρής -για τα δεδομένα της μουσουλμανικής κοινότητας- οικογένειάς του-, αλλά φυσικά και άλλων προσώπων. Έτσι, μπαίνουμε σε βάθος στα ήθη και την κουλτούρα του μουσουλμανικού αυτού λαού, που δεν χαρακτηρίζεται από τον φονταμενταλισμό άλλων ανατολικών χωρών, ωστόσο βλέπουμε συνήθειες που μας ξενίζουν. Βλέπουμε π.χ. κώδικες «τιμής» που δεν επιτρέπουν τους γάμους ανάμεσα σε αντίπαλες οικογένειες (ο πατέρας σου δεν συμπαθεί τους Σαλάμα. Ντρέπεται να έχει οποιαδήποτε σχέση μαζί μας. Εγώ δεν ντρέπομαι. Είμαι περήφανος που είμαι Σαλάμα), βλέπουμε στους αρραβώνες να συμμετέχουν όλα τα μέλη της οικογένειας με προξενιά από πολύ νεαρή ηλικία, ενώ, οι άντρες τουλάχιστον, παντρεύονται και χωρίζουν με μεγάλη ευκολία, σπέρνοντας πάμπολλα παιδιά από κάθε γάμο. Οι συνθήκες πολέμου, ωστόσο, έχουν διαμορφώσει τις γυναίκες των Παλαιστινίων αρκετά ανεξάρτητες και δυναμικές.
Το βιβλίο ξεκινά με τρεις γάμους (είναι οι τρεις γάμοι του Άμπεντ Σαλάμα, με τα δυτικά κριτήρια ο ένας πιο επιπόλαιος από τον άλλον εκτός από την τρίτη σύζυγο, τη μητέρα του Μιλάντ) και τελειώνει με τρεις κηδείες (δεν ήταν βέβαια μόνο τρία τα θύματα της φωτιάς που ξέσπασε μετά τη σύγκρουση των δύο οχημάτων). Άλλωστε, είναι οι τίτλοι του πρώτου και του τελευταίου κεφαλαίου, ενώ, εκτός από πρόλογο και επίλογο, υπάρχουν και τα ενδιάμεσα, με εύγλωττους τίτλους: «Δύο φωτιές», «Πολύνεκρο συμβάν», «Το τείχος». Η Ανάτα, η περιοχή έξω από το τείχος του 2012 ανατολικά της Ιερουσαλήμ («Δυτική Όχθη»), όπου κατοικεί ο Σαλάμα κι η πολυπληθής -ως είθισται στους μουσουλμάνους- οικογένειά του, ήταν εύφορη αλλά μετά τον πόλεμο των 6 ημερών (1967) άρχισε όχι μόνο να αστικοποιείται, αλλά και να εποικίζεται σε αυξανόμενο ρυθμό από τους Ισραηλινούς (εμφανίζονται οικισμοί όχι μόνο επίσημοι αλλά και αυθαίρετοι, στρατιωτική βάση, διαχωριστικό τείχος, ισραηλινός εθνικός δρυμός με φυσική πηγή νερού όπου οι Παλαιστίνιοι μπαίνουν με εισιτήριο κ.α.). Μετά την κατασκευή του τείχους δεν έχουν πια πρόσβαση στις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας (ασθενοφόρα, πυροσβεστήρες, ΑΤΜ, κ.α.)
Μετά την Πρώτη Ιντιφάντα (1987-1993) η κατάσταση επιδεινώνεται, οι όροι διαβίωσης χειροτερεύουν (περιορισμοί, ελλείψεις σε τρόφιμα, διώξεις, βασανιστήρια, δολοφονίες). Ο Νέιθαν Θρωλ δίνει πολλές λεπτομέρειες της καθημερινότητας, ώστε έχουμε παραστατική εικόνα της ζωής των Παλαιστινίων αυτήν τη ζοφερή περίοδο. Μέσα σ’ όλα κλείνουν όλα τα παλαιστινιακά πανεπιστήμια, έτσι λοιπόν ο Άμπεντ Σαλάμα δεν σπούδασε, παρόλο που το ήθελε πολύ. Δεν μπόρεσε ούτε καν να πάει στο εξωτερικό όπου έδινε υποτροφίες η PLO, γιατί το Ισραήλ δεν έδινε διαβατήρια στους κατοίκους των κατεχόμενων, ο δε πατέρας του που είχε παλιό ιορδανικό διαβατήριο, αρνήθηκε να τον βοηθήσει. Η συμμετοχή του Άμπεντ στο Δημοκρατικό Μέτωπο (συνιστώσα της PLO –η PLO δεν ήταν συνιστώσα αλλά η οργάνωση- ομπρέλα όλων των μη ισλαμιστικών παρατάξεων) όπου επικεφαλής ήταν ο γαμπρός του, τον έστειλε για 15 μήνες στη φυλακή, όπου εντρύφησε στα μαρξιστικά κείμενα. Βλέπουμε εκεί όχι μόνο τις άθλιες συνθήκες στις φυλακές, αλλά και την ύπαρξη δωσίλογων…
Η κατάσταση σφίγγει όλο και περισσότερο (απολύσεις, κατεδαφίσεις σπιτιών, επιτάξεις, αφαίρεση αδειών κλπ) καθώς το Ισραήλ ακολουθεί μια πολιτική διαχωρισμού ώστε να απορροφηθεί η Ανατολική Ιερουσαλήμ από το Ισραηλινό κράτος. Ιδιαίτερα με την Δεύτερη Ιντιφάντα (2000-2005 μ.Χ.[3]), η οποία δεν θύμιζε σε τίποτα την πρώτη. Εκείνη ήταν πραγματικός λαϊκός ξεσηκωμός με γενικές απεργίες, μαζικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, μποϋκοτάζ και πράξεις αντίστασης κατά των αρχών. Αυτή η ιντιφάντα απεναντίας, είχε πάρει πολύ γρήγορα στρατιωτικό χαρακτήρα.
Με αφορμή το τραγικό δυστύχημα, ο συγγραφέας με πένα δημοσιογράφου (με την… καλή έννοια) ανατρέχει και στο -δύσκολο πάντα- παρελθόν κι άλλων Παλαιστινίων, κι έτσι η μεγάλη εικόνα της ζωής τους συμπληρώνεται. Ξεχωρίζει η Χούντα Νταχμπούρ, διαζευγμένη μητέρα, ενδοκρινολόγος γιατρός από το πανεπιστήμιο της Δαμασκού, και διευθύντριας μιας κινητής κλινικής της UNRWA[4] στην Ιερουσαλήμ, που βρέθηκε τυχαία στο σημείο του δυστυχήματος. Με απώτερη καταγωγή από τη Χάιφα, απ’ όπου εκδιώχτηκαν οι Παλαιστίνιοι αμέσως μετά της ίδρυση του Ισραηλινού κράτος (250.000 πρόσφυγες), οι πρόγονοι της Χούντα διατήρησαν τη μνήμη του τόπου τους στους απογόνους (η γιαγιά μεγάλωσε τη Χούντα και τα αδέρφια της, τα ξαδέρφια, τις θείες και τους θείους σ’ έναν μαγικό τόπο που λεγόταν Χάιφα/η Χάιφα ήταν ο παράδεισος). Άλλο πρόσωπο κλειδί, με πλούσια δράση στο παρελθόν (Φατάχ-Ιορδανία, PLO- Λίβανο, 10ετής κάθειρξη, απεργία πείνας κλπ) είναι ο Ιμπραχίμ Σαλάμα, πρωτοξάδελφος του Άμπεντ, επικεφαλής του παλαιστινιακού Υπουργείου Εσωτερικών στην περιοχή της Ιερουσαλήμ, που έχει έναν συμφιλιωτικό ρόλο γενικότερα, εφόσον πιστεύει πως «είναι ζήτημα χρόνου να επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης». Ο Ιμπραχίμ ήταν από τους λίγους αξιωματούχους της Παλαιστινιακής αρχής στους οποίους επιτρεπόταν να κυκλοφορούν στη Δυτική όχθη με ένοπλους σωματοφύλακες, άλλωστε σε κάποιες περιπτώσεις υπερασπίστηκε τους –αθώους- Εβραίους πολίτες από την επιθετικότητα των Παλαιστινίων (βασικά υπερασπιζόμενος την ειρηνευτική προσπάθεια). Βλέπουμε επίσης την ιστορία του Σάλεμ, διερχόμενου οδηγού ο οποίος βοήθησε αποφασιστικά για τον απεγκλωβισμό πολλών ατόμων, των οδηγών του πούλμαν και της νταλίκας, αλλά και άλλα πρόσωπα, ίσως πιο δευτερεύοντα άλλα εξίσου τραγικά, όπως η Ρούμπα που έχασε τη μιλιά της στην προσπάθεια να αντισταθεί στις βάναυσες κοροϊδίες των δεσμοφυλάκων της. Τραγικές είναι και οι ιστορίες άλλων εγκλωβισμένων παιδιών και των γονιών τους, όπως και των ενήλικων εκπαιδευτικών που συνόδευαν τους μαθητές.
Ο συγγραφέας, με αφορμή τα βιογραφικά των ηρώων, μάς μεταφέρει νοερά αρχικά στους καταυλισμούς που ιδρύθηκαν και υποδέχτηκαν τις χιλιάδες προσφύγων: π.χ. στο Χαν Αλ Άχμαρ, των Βεδουίνων που εκδιώχτηκαν μετά το Νάκαμπ (άγριος διωγμός των Παλαιστινίων το 1948, με την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ), τον καταυλισμό της Χομς, σε παλιό στάβλο στρατώνα (εκεί κατεφυγε η οικογένεια της Χούντα), τον καταυλισμό Τελ αλ- Ζάταρ στον Λίβανο (εκεί οι χριστιανοί πολιτοφύλακες έσφαξαν χιλιάδες Παλαιστίνιους το 1976) [5]. Μας πληροφορεί για τα παναραβικά εθνικιστικά κινήματα που φούντωσαν, όπως το Δημοκρατικό Μέτωπο, η Φατάχ, η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO)[6] με τον Παλαιστινιακό Απελευθερωτικό Στρατό και τις σχέσεις μεταξύ τους (που δεν ήταν πάντα οι καλύτερες), όπως και με την Παλαιστινιακή Αρχή[7].
Γίνεται επίσης αναφορά σε τραγικά ιστορικά γεγονότα, όπως τον βομβαρδισμό του αρχηγείου της PLO στο Χαμάμ Στο, τη δολοφονία 29 Παλαιστινίων στη Χεβρώνα την ώρα που προσεύχονταν γονυπετείς, άπειρες δολοφονίες, και φυσικά ξεχωρίζουν και οι αναφορές σε ηγετικά πρόσωπα, όπως του Γιασέρ Αραφάτ.
Δεν είναι σκόπιμο να αναφερθώ στο θρίλερ που έζησαν κάποιοι γονείς, όπως και ο Άμπεντ για να ανακαλύψουν αν μέσα στα θύματα είναι τα δικά τους παιδιά, ούτε στο θρίλερ της ταυτοποίησης των νεκρών σωμάτων και της πενθητικής διαδικασίας. Θα τελειώσω αυτήν την «ανάγνωση» του συγκλονιστικού αυτού βιβλίου-ρεπορτάζ, που τελείωσε πριν αρχίζει ο νέος κύκλος τραγωδιών με τον πόλεμο στη Γάζα, με δύο αποσπάσματα από ένα άλλο μικρό βιβλίο αφιερωμένο στη σχέση των δύο λαών, «Το παλαιστινιακό σκοτάδι» του Βασίλη Ηλιακόπουλου. Είναι δύο αποσπάσματα των οποίων το περιεχόμενο το βρήκα να παίρνει σάρκα και οστά στην αφήγηση του Νέιθαν Θρωλ:
Α. «Σε διακόσια χρόνια θα φτάσω στη Γιάφα», είπε ήσυχα. «Όχι εγώ, τα παιδιά μου! Τα παιδιά των παιδιών μου! Θα τους μιλήσω για κείνη την πόλη. Θα τους κάνω να την αγαπήσουν. Είμαι ξένος εδώ. Αγαπώ την πατρίδα μου».
(…) Ήμουν ευγνώμων γιατί εκείνη τη στιγμή κατάλαβα κάτι που πρέπει να περιμένεις πολύ καιρό για να το μάθεις. Οι Εβραίοι του Ισραήλ -σαν καλοί Δυτικοί- κάνουν τα σχέδιά τους και κοιτούν το ρολόι τους, μετρώντας το χρόνο σε λεπτά, ώρες, μέρες, χρόνια, ενώ οι Άραβες δίπλα τους, την ίδια στιγμή, μετρούν το χρόνο σε γενιές και σε αιώνες.
Β. Για να γίνουν κατανοητά τα παρακάτω λόγια του Ηλιακόπουλου (που έζησε κι αυτός κάποιους μήνες στη Ραμάλα), να πάρουμε υπόψη και το ότι οι Εβραίοι ήρθαν από τις χώρες της Δύσης κουβαλώντας τη δυτική κουλτούρα και τη σύγχρονη τεχνολογία, για να κυριαρχήσουν σ’ έναν λαό αρχέγονα -«πνευματικά»- δεμένο με τη γη του και τις πεζούλες του, σε λαό βοσκών, όπου η γη είναι η ταυτότητά τους.
Ξέρετε τι λένε οι Παλαιστίνιοι; «Πρώτα η αξιοπρέπεια, μετά η γη και μετά εμείς». Ποιος άλλος τολμά να το πει αυτό; Άρα, η μόνη χώρα που σέβεται τον εαυτό της, η μόνη πια που κατοικείται από έναν λαό και όχι έναν πληθυσμό, συνεπώς η μόνη πραγματική χώρα στον κόσμο είναι η Παλαιστίνη. Μια χώρα που δεν υπάρχει ακόμα. Είναι δηλαδή η Ουτοπία. Και τι συμβαίνει; Η Ουτοπία βομβαρδίζεται. Όπως από πάντα. Συμπέρασμα: η Παλαιστίνη δεν χρειάζεται τον κόσμο (έτσι κι αλλιώς είναι μόνη), η ανθρωπότητα χρειάζεται την Παλαιστίνη.
Πώς να καταβάλεις έναν λαό που λέει «το αίμα νικάει το σπαθί;»
Χριστίνα Παπαγγελή
[1] https://www.fractalart.gr/mia-mera-sti-zoi-toy-ampent-salama/ [2] Να σημειώσουμε εδώ ότι διαφορετική θέση είχαν και οι Παλαιστίνιοι που κατοικούσαν τα ισραηλινά εδάφη πριν την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, το 1948 (οι μόνοι Παλαιστίνιοι που είχαν πλήρη πρόσβαση στην Ιερουσαλήμ και δεν κινδύνευαν να τους πετάξουν έξω ήταν όσοι διέθεταν ισραηλινή υπηκοότητα/ κάποιοι άντρες στην Ανάτα άρχισαν να συζητούν το ενδεχόμενο να παντρευτούν «Παλαιστίνιες του ‘48», γιατί ευελπιστούσαν ότι αυτό θα τους βοηθούσε να κρατήσουν ή να πάρουν πίσω τη δουλειά τους).
[3] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B5%CF%8D%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B7_%CE%99%CE%BD%CF%84%CE%B9%CF%86%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%B1
[4] Υπηρεσία Αρωγής και Έργων του ΟΗΕ στους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή
[5] https://atexnos.com/12-%CE%B1%CF%85%CE%B3%CE%BF%CF%8D%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%85-1976-%CE%B7-%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%B3%CE%AE-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CF%84%CE%B1%CE%BB-%CE%B6%CE%B1%CE%B1%CF%84%CE%AC%CF%81/
[6] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CF%81%CE%B3%CE%AC%CE%BD%CF%89%CF%83%CE%B7_%CE%B3%CE%B9%CE%B1_%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%91%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%85%CE%B8%CE%AD%CF%81%CF%89%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%A0%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AF%CE%BD%CE%B7%CF%82
[7] Η Εθνική Παλαιστινιακή Αρχή είναι το προσωρινό όργανο αυτοδιοίκησης που ιδρύθηκε το 1994 μετά τη Συμφωνία της Γάζας-Ιεριχώ για τη Λωρίδα της Γάζας και τις Περιοχές Α και Β της Δυτικής Όχθης, ως συνέπεια των Συμφωνιών του Όσλο του 1993. Μετά τις εκλογές του 2006 και την επακόλουθη σύγκρουση στη Γάζα μεταξύ των κομμάτων Φατάχ και Χαμάς, η εξουσία του είχε επεκταθεί μόνο στις περιοχές Α και Β της Δυτικής Όχθης. Από τον Ιανουάριο του 2013, η ελεγχόμενη από την Φατάχ Παλαιστινιακή Αρχή χρησιμοποιεί την ονομασία «Κράτος της Παλαιστίνης» σε επίσημα έγγραφα. (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%B8%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%A0%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE_%CE%91%CF%81%CF%87%CE%AE)
04Απρ09
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου