Χαλίλ, Γιασμίνα Χάντρα

Το μήνυμά μας θα είναι απόλυτα ξεκάθαρο.

Θα αποδείξουμε σ’ αυτούς τους άπιστους,

για μια ακόμα φορά,

πως είμαστε σε θέση να χτυπήσουμε

οποιονδήποτε και οπουδήποτε.

     Ο Χαλίλ είναι Μαροκινός, ζει στο Βέλγιο με την οικογένειά του και είναι κρυφά μάρτυρας του Ισλάμ («σαχίντ»). Στο «σήμερα», 13 Νοεμβρίου του 2015, είναι ζωσμένος με εκρηκτικά και μαζί με άλλους τρεις καμικάζι (τον παιδικό του φίλο Ντρις και άλλους δυο «αδελφούς») πηγαίνουν με αυτοκίνητο που οδηγεί ο Αλί στο Παρίσι, για να σκορπίσουν τον θάνατο στους άπιστους του Stade de France.[1] Είναι η αποφράδα μέρα κατά την οποία όλοι ξέρουμε ότι έγινε η επίθεση στο θέατρο Μπατακλάν[2] με την τραγική κατάληξη, ενώ παράλληλα έγιναν επτά ανεξάρτητες επιθέσεις στο 10ο και 11ο διαμέρισμα του Παρισιού.

     Σ’ αυτό το πλαίσιο τοποθετεί ο μεγάλος και καταξιωμένος Αλγερινός συγγραφέας Μοχάμεντ Μουλεσεχούλ (Γιασμίνα Χάντρα είναι γυναικείο όνομα, λογοτεχνικό ψευδώνυμο για πολιτικούς λόγους) την τραγική του ιστορία, που αγγίζει «από μέσα» ένα από τα πολύ καυτά φαινόμενα της εποχής μας, της ισλαμικής τρομοκρατίας. Και είναι «από μέσα» γιατί αφηγητής είναι ο ίδιος ο Χαλίλ, μυημένος στον ισλαμικό φονταμενταλισμό, περήφανος για την αποστολή του, ποτισμένος από την ιδεολογία του ήρωα που με τη θυσία του θα φέρει δικαιοσύνη (ιμάμης Σαντέκ: Η πίστη είναι η ολοκλήρωση των πιο ενδόμυχων πεποιθήσεών μας. Αυτή είναι που μας οδηγεί στον πραγματικό μας προορισμό: ή ανήκουμε στον Θεό ή του γυρνάμε την πλάτη γα να’ ρθουμε αντιμέτωποι με την αιώνια τιμωρία). Το εγχείρημα να καταπιαστεί ο συγγραφέας μ’ ένα ζήτημα τόσο οδυνηρό και καίριο δεν σημαίνει, εννοείται, ότι ταυτίζεται με την πρακτική του ακραίου ισλαμισμού, κι αυτό είναι φανερό, με διακριτικό και έμμεσο βέβαια τρόπο (δεν είναι τέχνη ο διδακτισμός, ούτε η στράτευση).
     Παρακολουθούμε με κομμένη την ανάσα τα σταδιακά βήματα αυτής της αποστολής του Ισλαμικού Κράτους[3] (ISIS ή Νταές) από τις μέρες ακόμα της προετοιμασίας, καθώς η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει όχι μόνο ζωντάνια, αμεσότητα και παραστατικότητα σα να είμαστε δίπλα, αλλά ένα είδος ταύτισης με τον ήρωα, όσο απεχθής κι αν είναι η ιδεολογία που σκορπά τόσο αβασάνιστα τον πόνο και τον θάνατο αθώων πολιτών (δε θυμάμαι τίποτα και κανέναν. Έχω διαγράψει εντελώς οτιδήποτε δεν αφορά την παρούσα στιγμή κι έχω στρώσει άσφαλτο από πάνω. Απόψε είμαστε οι εκλεκτοί του θεού. Δεν μπορείς να φανταστείς πόσο κολακευμένος νιώθω). Παρακολουθούμε επίσης με αμείωτο ενδιαφέρον την σταδιακή διάβρωση της αρχικής σιγουριάς και πίστης του Χαλίλ για την αποστολή του, καθώς η απροσδόκητη αποτυχία της πυροδότησης του εκρηκτικού μηχανισμού, την κρίσιμη και αποφασισμένη ώρα, τον «αδειάζει», τον αποπροσανατολίζει, τον φέρνει σε απίστευτη αμηχανία και αδιέξοδο (συνέχισα να πατάω τον διακόπτη, ενώ την ίδια στιγμή άρχισε να με πιάνει ίλιγγος. Ένιωσα κράμπες στα πόδια∙ το στόμα μου να γεμίζει μ’ ένα απαίσιο υγρό).
     Έτσι, ο Χαλίλ –που δεν έχει ουδεμία αμφιβολία για την αξία της αποστολής- βρίσκεται εν μέσω γενικού συναγερμού, ζωσμένος με το εκρηκτικό φορτίο, σε κατάσταση κινδύνου και χωρίς καμία καθοδήγηση, χωρίς χαρτιά-ταυτότητες-χρήματα, κυρίως χωρίς να ξέρει αν οποιαδήποτε απονενοημένη κίνησή του (π.χ. να τηλεφωνήσει στου «αδελφούς» ή να καταφύγει στην οικογένειά του) θα φέρει πρόβλημα στον ιερό πόλεμο. Δεν έχει ιδέα τι έγινε, αν η αποτυχία οφείλεται σε λάθος δικό του, των άλλων, ή σε προδοσία. Παράλληλα, δεν έχει τρόπο να επικοινωνήσει, αλλά ενημερώνεται ότι οι άλλες επιθέσεις έφεραν το κράτος σε επιφυλακή και ενδελεχείς έρευνες, και αν τον υποπτευθούν, είναι χαμένος.
     Χωρίς να κλονιστεί η πίστη του στην αξία του αγώνα, αρχίζει μια οδύσσεια επιβίωσης. Δεν είναι όμως δύσκολο για τον αποπροσανατολισμένο Χαλίλ να κάνει λάθος κινήσεις: τηλέφωνα επικίνδυνα παραβιάζοντας τις αρχικές εντολές, συναντήσεις με πρόσωπα που δεν θα έπρεπε (π.χ. τον πυροτέχνη, για να μάθει τι έγινε). Το άγχος του, πέρα από την επιβίωση, είναι να μην τον θεωρήσουν δειλό. Συναντά γνωστό κόσμο, που είναι σοκαρισμένος με τα γεγονότα και τον ψαρεύουν, μια κι ένας από τους καμικάζι είναι ο Ντρις, ο παιδικός του φίλος. Ο Χαλίλ βρίσκεται σε θέση άμυνας προσπαθώντας να υπερασπιστεί τις ιδέες του, αλλά και να μην προκαλέσει υποψίες.
     Ένα είδος «διάβρωσης» έχει αρχίσει, ενώ ταυτόχρονα εμείς οι αναγνώστες μαθαίνουμε λεπτομέρειες από τη ζωή του. Για την άβουλη μάνα βερβερικής καταγωγής (δεν θυμάμαι να είχα δει ποτέ τη μητέρα μου να τολμά να κάνει ένα βήμα έξω από την αφετηρία/η μάνα μου είχε απολιθωθεί στον χρόνο, χωρίς ηλικία και σημείο αναφοράς)∙ τον άξεστο πατέρα, μανάβη, και την ανύπαρκτη ως εχθρική σχέση τους, εφόσον δείχνει στον γιο του καταφρόνια∙ τη μεγάλη απρόβλεπτη αδερφή Γιέζα και την μικρή, τη Ζαχρά, δίδυμη με τον Χαλίλ στην οποία ο τελευταίος έχει ιδιαίτερη αδυναμία. Τον Ντρις, με τον οποίο μεγάλωσε μαζί, και ο οποίος, αφού τον σύστησε στον «αξιοσέβαστο» ιμάμη Σαντέκ, και στον Λυές (τους υπεύθυνους της ομάδας) εγγυήθηκε γι’ αυτόν (ο Χαλίλ είναι ντροπαλός, αλλά όταν δεσμεύεται σε κάτι δεν τον σταματάει ούτε μπουλντόζα. Μαζί μεγαλώσαμε, μαζί θα πεθάνουμε). Βλέπουμε μέσα από τις προσωπικές σκέψεις ή τις αναμνήσεις συνειρμικά την ψυχολογία όλων αυτών των προσώπων που αποτελούν το δίκτυο γνωριμιών του Χαλίλ.
     Αυτός όμως που παίζει καθοριστικό ρόλο είναι ο Ραγιάν, κι αυτό γιατί σ’ αυτόν κατέφυγε ο χαμένος Χαλίλ για να βρει στήριγμα. Ο Ραγιάν, παιδικός φίλος στην ίδια παρέα με τον Ντρις (η μάνα μου μας είχε μεγαλώσει σαν τρίδυμα), ήταν πολύ καλός μαθητής, σπούδασε, έπιασε δουλειά σε εταιρία και είναι πλήρως ενταγμένος στη βελγική κοινωνία και τις ευρωπαϊκές αξίες, επομένως και σοκαρισμένος από τα γεγονότα. Μια σειρά από υπεκφυγές φέρνει τον Χαλίλ σε αδιέξοδο, παρόλ’ αυτά ο Ραγιάν τον παραλαμβάνει απ’ το Παρίσι και τον πηγαίνει στη Μονς όπου μένει η μεγάλη, προβληματική αδελφή (η αδερφή μου μόλις συνερχόταν από μια βαριά κατάθλιψη). Τα αλλεπάλληλα ψέματα που σκαρφίζεται ο Χαλίλ βάζουν σε υποψία βασικά αυτούς τους δύο που τον βοηθούν εναλλάξ, ενώ ο ίδιος υπερασπίζεται τις αρχές των φανατικών μουσουλμάνων, αλλά και των τρομοκρατών.
     Η μόνη σκέψη που κρατά τον Χαλίλ είναι να έρθει σε επαφή με τον εμίρη. Και κάνει υπομονή, όμως συνεχή κύματα δοκιμασιών κλονίζουν τις βεβαιότητές του: πρώτα –πρώτα, μέσα στους νεκρούς υπάρχει και συγγενής, μια θεία –αδερφή της μάνας του. Έπειτα, μαθεύτηκε ότι ο κολλητός του ο Ντρις ήταν ένας από τους καμικάζι που σκόρπισαν τον θάνατο. Αυτό κλονίζει τον Ραγιάν (δεν ήταν τρελός ο Ντρις. Ποιο λόγοι μπορεί να υπάρχουν στο παράλογο;), όμως ο Χαλίλ τον υπερασπίζεται -και αρχίζουν οι υποψίες. Τα ψέματα γίνονται τερατώδη και ο ήρωάς μας μπαίνει σ’ έναν ανεξέλεγκτο κυκεώνα, εφόσον ούτε να υπεραμυνθεί των ιδεών του μπορεί, γιατί βάζει όλη την οργάνωση -και τον εαυτό του- σε κίνδυνο, ούτε βέβαια να τις απαρνηθεί.
     Η συναισθηματική φόρτιση είναι μεγάλη, και ο συγγραφέας είναι μάστορας στο να μας τη μεταφέρει: ο Χαλίλ είναι θυμωμένος με τον Ραγιάν που απαρνήθηκε τη χώρα του και τις αξίες της και «ο κόσμος του ήταν φτιαγμένος από ψευδαισθήσεις, τα όνειρά του ήταν θανάσιμες παγίδες, οι φιλοδοξίες του χάρτινες» (εσύ ήσουν πάντα ο χαϊδεμένος, ο φρεσκοπλυμένος, ο περιποιημένος γιόκας της μαμάκας σου/ ήμουν το κατακάθι της ανθρωπότητας, Ραγιάν, ένας καταραμένος περιθωριακός χωρίς μέλλον που δεν είχε πού να στηριχτεί και περίμενε να ξημερώσει για να βρει λίγη ανακούφιση σε κάποιο τζαμί. Και το τζαμί, πιο πολύ κι από καταφύγιο, με ανακύκλωσε όπως ανακυκλώνει κανείς ένα απόβλητο. Μας έκανε ορατούς, εμένα και τον Ντρις, τα μιάσματα, και μας έδωσε υπόσταση).
     Ο Χαλίλ τριγυρνά σα ζαλισμένο κοτόπουλο, είτε ρισκάροντας να συναντήσει μέλη της οργάνωσης και ζητώντας ευθύνες, είτε ερχόμενος σε σύγκρουση με φίλους, περαστικούς καθώς κάθε κουβέντα σχετική με το θέμα γι’ αυτόν είναι πρόκληση (-Οι τρομοκράτες και οι ρατσιστές είναι αδέρφια. (απάντηση Χαλίλ): Δε γίνεται να στήσουμε ξανά τον κόσμο στα πόδια του αν δεν ξεφορτωθούμε πρώτα αυτούς που σκύβουν το κεφάλι). Υπερασπίζεται τη θυσία του Ντρις απροκάλυπτα ακόμα και στη μάνα του ίδιου του Ντρις, που είναι απαρηγόρητη (Την κατάρα μου να έχει όποιος πήρε τα μυαλά του παιδιού μου/Χαλίλ: ο Ντρις πολέμησε για τη δικαιοσύνη).
     Μεγάλη όμως είναι η σύγκρουση με τον Ραγιάν για την αναγκαιότητα των τρομοκρατικών επιθέσεων (ο Ντρις πέθανε ως μάρτυρας/θυσιάστηκε για τον θεό, όχι για τους άλλους). Ο αντίλογος του Ραγιάν είναι τόσο ισχυρός, που παύει να τον νιώθει φίλο παρόλο που εκείνος του βρήκε ωστόσο δουλειά μεταφορέα/νυχτοφύλακα στην υπηρεσία ενός φίλου του.
     Η κρυμμένη ζώνη με τα εκρηκτικά είναι ένα από τα κλειδιά που επιταχύνουν τη δράση, γιατί η αποκάλυψή της από την Γέζα και στη συνέχεια από τον Ραγιάν είναι αιτίες έκρηξης και αποπομπής του Χαλίλ, ο οποίος νιώθει πάλι μόνος, εγκαταλελειμμένος και από γνωστούς/φίλους αλλά και από τα μέλη της ομάδας. Άλλο κλειδί στην εξέλιξη είναι η εμφάνιση του Ραμντάν, οικοδόμου-συνδέσμου με την ομάδα που τον φέρνει σε επαφή επιτέλους με τον Λυές και αρχίζει να λειτουργεί ένα πλέγμα στήριξης (σπίτι, σύντροφοι, άλλοθι κλπ), χωρίς όμως να του απαντιούνται τα «θανατηφόρα ερωτήματα, π.χ. αν το εκρηκτικό φορτίο προοριζόταν για μαθητευόμενους κι έγινε λάθος, γιατί ήταν αληθινό; (-Θέλω εξηγήσεις/-Ο σεΐχης θα στις δώσει όταν έρθει η ώρα).
     Η μυστική εξαφάνιση και προετοιμασία του Χαλίλ για νέα αποστολή, στο Μαρόκο αυτή τη φορά, συμπίπτει με την συνάντησή του με την αγαπημένη αδερφή, τη δίδυμη, με τη Ζαχρά. Ο Χαλίλ όμως δεν είναι πια ο ίδιος, και δεν μπορεί να ξανασυνδεθεί με την οικογένεια, και ειδικά με τον πατέρα (αν μ’ αγαπάς, Χαλίλ, κι αν θες να με ξαναδείς, έλα σπίτι να ζητήσεις συγγνώμη απ’ τον πατέρα σου/το ισλάμ μας παροτρύνει στη συγχώρεση). Η αδελφική σχέση διαταράσσεται αλλά ήδη ο Χαλίλ βρίσκεται αλλού.
     Η σκληρή περίοδος πριν την επίθεση έχει ξεκινήσει. Διακοπή από κάθε εξωτερική επαφή, μελέτη της λεπτομέρειας, προσευχή, αποχαιρετισμός της θάλασσας (Η θάλασσα με κατέπλησσε με τα μυστήριά της, συναρπαστικά όσο και του θανάτου. Την αγαπούσα επειδή ήξερε να αποσιωπά τα μυστικά της, σαν τον θεό. Κανείς δε γνωρίζει την ηλικία της, καμιά σοφία δεν μπορεί να υπολογίσει τη δύναμή της). Σ’ αυτήν τη χρονική φάση, της περίσκεψης και του διαλογισμού, παρακολουθούμε τον τρόπο σκέψης του Χαλίλ, την πνευματική του μεταμόρφωση ώστε να αποδεχτεί με ηρεμία τον θάνατο, στην αξία του οποίου πιστεύει ακλόνητα (ο ουρανός είχε πάψει να είναι ουρανός, ήταν μια όαση, η γη δεν ήταν πια γη, αλλά ένας αντικατοπτρισμός, κι εγώ περιφερόμουν σαν σχοινοβάτης ανάμεσα στα δυο, με λυγερό ανάστημα και το κεφάλι ψηλά, έχοντας υπέροχα λευκά φτερά στους ώμους). Παρακολουθούμε τις σκέψεις του κι αυτό ίσως είναι ένα από τα ωραιότερα σημεία του βιβλίου, γιατί δείχνει πόσο η ακλόνητη πίστη σε κάτι σταθερό και υψηλό, είναι πολλές φορές το κίνητρο γι’ αυτήν την ακατανόητη και αποτρόπαια πράξη. Πιστεύει ότι η απόλυτη αφοσίωσή του και η μετά χαράς αποδοχή να θυσιάσει τη ζωή του, δικαιώνει κάθε πράξη. Ο Χαλίλ, σ’ αυτό το στάδιο όπου η μοναξιά του είναι ακόμα πιο ενισχυμένη, αποδεικνύεται βασιλικότερος του βασιλέως. Είναι πολύ αυστηρός, ακόμα και με τους συντρόφους του: είχα μάθει να ξεχωρίζω ποιοι ήταν πιστοί και ποιοι πίστευαν πως ήταν πιστοί. Αυτοί οι τελευταίοι νομίζουν πως έχουν τη θεία χάρη αλλά κάνουν λάθος. Η θεία χάρη εν δίνεται παρά μόνο σε χαρακτήρες στιβαρούς, αλύγιστους, τους οποίους τίποτα σε τούτο τον κόσμο δεν μπορεί να τους παρασύρει.
     Τίποτα λοιπόν δεν δείχνει να μπορεί να διαταράξει την ισορροπία και την αποφασιστικότητα του Χαλίλ. Κι όμως, στις τελευταίες 50 σελίδες υπάρχει μια μεγάλη ανατροπή, και αυτό που αρχικά ήταν ευλογημένο γίνεται καταραμένο. Γιατί ένα συγκλονιστικό γεγονός επιταχύνει την εσωτερική σύγκρουση μέσα στον ίδιο τον Χαλίλ, αναπροσδιορίζει τις σχέσεις των προσώπων και τον ωθούν να δώσει απάντηση στα ερωτήματά του με ΠΡΑΞΗ.

Χριστίνα Παπαγγελή

[1] Το εθνικό στάδιο της Γαλλίας με χωρητικότητα 80.000 άτομα


[2] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82_%CE%B5%CF%80%CE%B9%CE%B8%CE%AD%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82_%CF%84%CE%B7%CF%82_13%CE%B7%CF%82_%CE%9D%CE%BF%CE%B5%CE%BC%CE%B2%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85_2015_%CF%83%CF%84%CE%BF_%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%B9


[3] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%83%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%9A%CF%81%CE%AC%CF%84%CE%BF%CF%82