Η Ελένη Χουζούρη καταπιάστηκε με ένα φιλόδοξο εγχείρημα, να «ζωντανέψει» την περίοδο των βαλκανικών πολέμων στην καυτή περιοχή του άξονα Μελένικου- Θεσσαλονίκης, σκιαγραφώντας τις περίπλοκες σχέσεις των διαφόρων εθνοτήτων. Η ανεπάρκεια των ιστορικών δεδομένων, ή, έστω, η μεροληψία όσων «γράφουν ιστορία» την ωθούν σ’ ένα τολμηρό τέχνασμα, που κατά τη γνώμη μου αποτελεί μπούμεραγκ και προσωπικά με κούρασε τόσο, ώστε να θέλω να εγκαταλείψω το βιβλίο περίπου στη μέση: χρησιμοποιεί σχεδόν αποκλειστικά το β΄ ενικό, σ’ όλη την αφήγηση, και, προκειμένου να διασώσει την αντικειμενικότητα, ο συγγραφέας είναι διαρκώς παρών, σαν ένας σιωπηλός μάρτυρας δίνοντας «στιγμιότυπα», δηλαδή «φωτογραφίζοντας» και σχολιάζοντας ταυτόχρονα τις εικόνες που παραθέτει, εκφράζοντας τις αμφιβολίες του και τις διαφορετικές ερμηνείες των γεγονότων σαν ένας συνεπής ερευνητής, ενώ ο αναγνώστης σχηματίζει ένα παζλ, επιλέγοντας όποια ερμηνεία τον βολεύει. Αυτή είναι ταυτόχρονα και η μεγάλη αρετή του βιβλίου, αλλά παγιδεύει το γράψιμο και, όταν κυρίως εκφράζονται συναισθήματα, πολλές φορές αποβαίνει αναποτελεσματικό. Και το –δομικό- στοιχείο που κατά τη γνώμη μου κουράζει περισσότερο είναι το β΄ενικό. Πόσες φορές μπορεί συγγραφέας ν’ απευθυνθεί στο β΄ενικό στον ήρωά του χωρίς να γίνεται μονότονος; Κι όταν το α΄ενικό είναι ο ανώνυμος αφηγητής ως ερευνητής ο οποίος μελετά τα στοιχεία που έχει (φωτογραφίες, επιστολές, έντυπα), από ένα σημείο και μετά γίνεται κουραστικός.
Τυχαίο δείγμα γραφής, σελ.80:
Διαβάζω, λοιπόν, με πόσο ενθουσιασμό και φανερά εντυπωσιασμένος περιγράφεις στην Ελένη την επίσκεψή σας στο ζαχαροπλαστεί κλπ.
ή
Τι πρωτόγνωρο συναίσθημα είναι αυτό που δοκιμάζεις, Στέφανε!
Το αρχικό εύρημα της φωτογραφίας από πρόσφυγες του Μελένικου όπου ξεχωρίζει ο πρωταγωνιστής Στέφανος είναι αρκετά έξυπνο και πρωτότυπο. Από αυτή τη λεπτομέρεια και μετά ξετυλίγεται το νήμα της αναζήτησης της ιστορίας του Στέφανου, ο οποίος ζει όλες τις αναμπουμπούλες της εποχής: σπουδές στη Θεσσαλονίκη, κίνημα Νεότουρκων, Α΄Βαλκανικός, απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, Β΄Βαλκανικός, διωγμός Ελλήνων από το Μελένικο… Κάποιοι είναι εθελοντές, κάποιοι είναι λιποτάκτες… Και μέσα σ’ όλα φυσικά και το ρομάντζο… Ο ήρωάς μας ερωτευμένος με την πανέμορφη Ελένη με την οποία είναι ερωτευμένος κι ο παιδικός φίλος Γκέοργκι, Βούλγαρος και μετέπειτα αξιωματικός του βουλγαρικού στρατού, δηλαδή αντίπαλος κλπ. Όλα αυτά όμως δε δίνονται γραμμικά αλλά με άξονες, όπως είπαμε ντοκουμέντα και κυρίως φωτογραφίες. Άλλωστε, στα βασικά πρόσωπα της πλοκής περιλαμβάνονται κι ένας Γάλλος δημοσιογράφος κι ένας φωτογράφος που καλούνται να καλύψουν τα γεγονότα αλλά και τη ζωή της Θεσσαλονίκης (προσπάθεια που όντως έγινε την εποχή εκείνη από την επιστημονική διεύθυνση των Αρχείων του Πλανήτη από υπαρκτό αρχείο-αν κατάλαβα καλά-του Αλμπέρ Καν, (Jeanne Beausoleil, «Οι φωτογράφοι τοy Αλμπέρ Καν στη Θεσσαλονίκη», 1913&1918- Οι πρώτες έγχρωμες φωτογραφίες, Ολκός, Αθήνα 1990).
Η συγγραφέας ενέταξε στην αφήγηση αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία, όπως την προσωπικότητα του Χιλμί Πασά (βαλή της Μακεδονίας), ζωντάνεψε την περιζήτητη Θεσσαλονίκη με όλες της τις αντιφάσεις, και γενικότερα σεβάστηκε την ιστορία. Το ρομάντζο της ωραίας Ελένης βέβαια καταλήγει σαν παραμύθι και το εύρημα για να μάθουμε κι εμείς τι απέγινε το βρήκα λίγο τραβηγμένο (ημερολόγιο του Γάλλου φωτογράφου που την ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα και τη βοήθησε να συναντήσει τον αγαπημένο της). Πάντως, εντέλει το τελείωσα, και δε μετάνιωσα γι’ αυτό!
Χριστίνα Παπαγγελή
04Απρ09
11 σχόλια:
Η συγκεκριμένη ιστορική περίοδος, παρουσιάζει όντως πολλές δυσκολίες και ιδιαιτερότητες στη καταγραφή της.Στην μεροληψία των ιστορικών που αναφέρεις, υπάρχει επιπρόσθετα το πρόβλημα ότι έχουν αλλάξει οι...μεροληπτικές προτεραιότητες με το πέρασμα του χρόνου. Ένα απλό παράδειγμα είναι η Δέλτα που αναφέρει στα μυστικά του Βάλτου όρους όπως μακεδονική γλώσσα,Σλαβομακεδόνες κλπ. Δεν θα άντεχα το β΄ενικό, το ρομάντζο καλύτερα να έλειπε, αλλά έχει γίνει πλέον αδιαπραγμάτευτο κλισέ.
Έχω καιρό να διαβάσω Πηνελόπη Δέλτα (από παιδί!) κι αναρωτιέμαι αν η λογοτεχνικότητά της και η γλαφυρότητα που χαρακτηρίζει το γράψιμό της συγχωρεί την εθνικιστική της τρέλα. Αναρωτιέμαι αν θα πρεπε να τη συνιστούμε στα παιδιά μας και στους μαθητές. Στο κάτω κάτω ήταν κλασική συγγραφέας των παιδικών μας χρόνων. Όμως είναι τόση η άγνοια (δικαιολογημένα) των νεότερων γενιών που, προσωπικά, δεν ξέρω τι είναι το "καλ΄υτερο".
Κι εγώ διάβασα μετά από πολλά χρόνια κάποια αποσπάσματα, για να βρώ τα σημεία με τις αναφορές στη μακεδονική γλώσσα. Δυστυχώς κάτι πολύ καλό για τη συγκεκριμένη περίοδο σε πιο σύγχρονη λογοτεχνία,λίγο δύσκολο το βλέπω για όλες τις ηλικίες, προσωπικά η αναλογία δοκιμίου-λογοτεχνίας σ΄αυτά που διαβάζω είναι ένα προς τρία υπέρ του πρώτου. Δεν θεωρώ τη Δέλτα επικίνδυνη για μαθητές, ο δεδομένος εθνικισμός της μπορεί να γίνει ανώδυνος αν κάποιος απεικονίσει στα παιδιά με λεπτομέρειες τις ιδιαιτερότητες εκείνης της ιστορικής περιόδου. Επικίνδυνοι είναι ο Λιακόπουλος κι ο Πλεύρης. Με προβληματίζει επίσης ότι υπάρχει μιά τάση ν΄αποφεύγουμε τα δύσκολα, γεγονός που οδηγεί σε "τσουβάλιασμα" για να μην μπλέξουμε. Λες και φοβόμαστε τις συγκριτικές αναλύσεις. Κάπως έτσι έχουμε χαρίσει στους φασίστες το σύνολο σχεδόν του ελληνικού ιδεαλισμού στον μεσοπόλεμο. Συγνώμη για τη φλυαρία.
Πράγματι, οι αρχές του 20ου αιώνα είναι μια εποχή με μεγάλο ενδιαφέρον. Συμφωνώ με τον κ.υ.π. walking, αλλά ευτυχώς μικρός δε διάβασα Π. Δέλτα. Μάλιστα το πρώτο της βιβλίο (τον καιρό του Βουλγαροκτόνου) το διάβασα πρόσφατα. Είναι γεμάτο ξεπερασμένα στερεότυπα. Η υπόθεσή του μου θύμισε αυτά που γράφει η Χριστίνα για το σκοτεινό Βαρδάρη. Το πρόβλημα με το ιστορικό μυθιστόρημα είναι που αρχίζει η αλήθεια. Οι συγγραφείς θα πρέπει να το διευκρινίζουν σε ένα επίμετρο, καθώς και τις πηγές τους. Μάλλον είναι αναγκαίο.
Είναι δύσκολο και απαιτητικό εγχείρημα το ιστορικό μυθιστόρημα. Ίσως το διαβάσω κάποια στιγμή
κ.υ.π. walking, συμφωνώ σε γενικές γραμμές.
Δεν ξέρω, ας εων, αν είναι ευτύχημα να μην έχεις διαβάσει Πηνελόπη Δέλτα στην παιδική ηλικία.Ήταν μύθος, δεν ξέρω αν αξίζει να μεγαλώνει κανείς χωρίς μύθους. Και δεν εννοώ τον εθνικιστικό μύθο- το γράψιμό της ήταν συναρπαστικό, είχε "λογοτεχνικότητα', σε μετέφερε σε κόσμους μαγικούς. ("Μάγκας", "Τρελαντώνης" κ.α.). Και γω αναρωτιέμαι αν η τρέλα της την έκανε συμπαθητική, όσο τουλάχιστον φαίνεται από την αυτοβιογραφία και τα ημερολόγια της.
Το ταλέντο στο γράψιμο είναι αναμφισβήτητο και καταφέρνει έτσι να εκμηδενίσει σχεδόν τις εντυπώσεις σε σχέση με τους αψεγάδιαστους, σχεδόν εξωανθρώπινους ήρωες της, που η κλίμακα των εσωτερικών τους συγκρούσεων δεν περιλαμβάνει σχεδόν ποτέ την αποφυγή του όποιου καθήκοντος.
@ Κ.Υ.Π WALKING, με βρίσκεις σύμφωνο. Αλλά πώς μπορεί το συγγραφικό ταλέντο να εξωραΐζει το περιεχόμενο; (Έστω σχεδόν;)
@ Χριστίνα, δεν καταλαβαίνω τη λογική σου. Όποιος δε μεγαλώνει χωρίς μύθους θα πρέπει να διαβάζει ή να δέχεται τη Δέλτα; Εγώ, ας πούμε, προτιμώ την αρχαία ελληνική μυθολογία. Ή για να πω κάτι των δικών μου παιδικών χρόνων: τον Ιούλιο Βερν...
Κανένα ταλέντο δεν εξωραιζει το περιεχόμενο, απλά δεν έχω λόγο ν΄αρνηθώ ότι υπάρχει. Ο εθνικισμός της Δέλτα δεν νομίζω ότι αμφισβητήθηκε σε καμμία στιγμή της συζητησής μας. Με ένα δεδομένο όμως που δεν αθωώνει κανέναν για τις απόψεις του,αλλά πρέπει να ληφθεί υπ΄όψιν, ότι ο εθνικισμός με την Ελλάδα να φτάνει ως τη Θεσσαλία΄δεν είναι το ίδιο με τον εθνικισμό σήμερα. Αν ζούσα τότε πιθανότατα να ανήκα στους προδότες που θεωρούσαν τη μεγάλη ιδέα, ιμπεριαλισμό. Αυτό με κάνει να επιδιώκω να κρατήσω τις όποιες ισορροποίες, χωρίς να πιστεύω πως η αναγνώριση κάποιων δεξιοτήτων ισοδυναμεί με εξωραισμό. Εξαιρετικός ο Βέρν, είναι μία απο τις καλύτερες παιδικές αναμνήσεις. Στα τέκνα του πλοιάρχου Γκράν,σ΄ένα σημείο όπου κάποιος μικρός ιθαγενής με βραβείο γεωγραφίας, εξετάζεται από έναν από τους ήρωες, ο Βέρν αναδεικνύει την ύπαρξη της Αγγλικής αποικιακής γεωγραφίας και μάθησης, που διδάσκει στα παιδιά την παντοδυναμία των αποίκων. Αποσιωπά φυσικά ότι το ίδιο συνέβαινε και στις Γαλλικές αποικίες. Φυσικά δεν αποικιοκράτης και εθνικιστής και δεν ήταν εύκολο να υπερβεί τις κυρίρχες απόψεις της εποχής του. Ωραία κουβέντα αυτή που κάνουμε, αλλά μεγάλη για τα δεδομένα του χώρουπου έχουμε.
ας εων, όχι βέβαια, σχήμα λόγου ήταν! απλώς είναι η ταύτιση με μύθος συνεπάγεται ένα είδος "στράτευσης", ένα είδος ¨φανατισμού". Η Δέλτα είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση.
Συγνώμη που το προηγούμενο σχόλιο βγήκε ...πετσοκομμένο λόγω βιασύνης (ο "δαίμων" του πληκτρολογίου). Απλώς μου φάνηκε κάπως απαξιωτικό το σχόλιό σου, ας εων, για την Πην. Δέλτα κι ως εκ τούτου μονόπλευρο και άδικο. Θέλω επίσης να προσθέσω στη συζήτηση ότι το "μέσον είναι το μήνυμα" πολλές φορές πιο σημαντικό από τα συνειδητάα μηνύματα που στέλνουμε γράφοντας, κι απ΄αυτή την πλευρά, ναι το "ταλέντο -"κάκή λέξη"- εξωραΐζει το περιεχόμενο.
Δημοσίευση σχολίου