498 λέξεις για τους λαούς των Βαλκανίων του Βασίλη Ραφαηλίδη

Το βιβλίο δεν έχει το ύφος των ακαδημαϊκών βιβλίων ιστορίας, ούτε αναφέρεται στις πηγές του παρά σε σπάνιες περιπτώσεις. Η Ιστορία του ελληνικού έθνους, ο Σπυρίδων Τρικούπης, ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος μνημονεύονται κατά τη διάρκεια της αφήγησης και έτσι μπορούμε να συνάγουμε το συμπέρασμα ότι αποτελούν πηγές όσων αναφέρει ο συγγραφέας.
Το βιβλίο χαρακτηρίζεται από πολλές επαναλήψεις. Ο Ραφαηλίδης επιμένει στο διαχωρισμό των θρησκευτικών από τις εθνικές έννοιες. Η ταύτιση Ελλήνων και ορθοδοξίας ή Τούρκων και μωαμεθανισμού ερμηνεύονται από το συγγραφέα με βάση τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες των εποχών που επινοήθηκαν. Σαφώς και δεν είναι κάθε Έλληνας Χριστιανός όπως και κάθε Χριστιανός δεν είναι Έλληνας. Αυτό αποτελεί ένα διαχωρισμό που επανέρχεται σε κάθε κεφάλαιο του βιβλίου.
Στα κεφάλαια «ταξινομούνται» κατά σειρά: οι Βούλγαροι, οι Τούρκοι, οι Νότιοι Σλάβοι, ακολουθεί ένα εμβόλιμο κεφάλαιο με τον τίτλο «τα τουρκικά Βαλκάνια και οι Μακεδόνες» όπου ο συγγραφέας υπερασπίζεται την πολιτισμική ελληνικότητα της Μακεδονίας. Μάλιστα μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών η Μακεδονία σαφώς ομογενοποιήθηκε πληθυσμιακά. Οι Αλβανοί και το ζήτημα των Αρβανιτών και των λεγόμενων τουρκαλβανών απασχολούν το συγγραφέα στο επόμενο κεφάλαιο που ασχολείται και με την ελληνική επανάσταση. Οι τουρκαλβανοί έγιναν εχθροί της ελληνικής επανάστασης και συστρατεύτηκαν με το σουλτάνο όταν βασικό χαρακτηριστικό των επαναστατών έγινε η χριστιανική θρησκεία και κάθε μουσουλμάνος θεωρήθηκε εχθρός. Οι Ρουμάνοι και το ζήτημα των διάσπαρτων στη Βαλκανική Βλάχων θα μπορούσε να είναι το τελευταίο κεφάλαιο. Ο Ραφαηλίδης, σωστά, επιλέγει να αναφερθεί και στους Έλληνες της Μικράς Ασίας. Το βιβλίο τελειώνει με μια σύντομη αναφορά στη βυζαντινή αυτοκρατορία. Βέβαια οι πληροφορίες και τα σχετικά σχόλια και κρίσεις αλληλοπλέκονται. Δε θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά καθώς το επιτάσσει ο πολυεθνικός χαρακτήρας των Βαλκανίων.
Σε πολλά σημεία διευκρινίζονται πολυχρησιμοποιημένες αλλά ασαφείς έννοιες όπως γίνεται με το Ισλάμ, μωαμεθανισμός, μουσουλμανισμός ή με το φετίχ, τοτέμ, ταμπού. Η αίρεση των βογόμιλων έπαιξε καθοριστικό ρόλο, κατά το συγγραφέα, στην εξέλιξη της ιστορίας του Βυζαντίου
Έχουμε συνεχώς έμφαση σε γεγονότα που υποτιμώνται ή αποσιωπούνται από την επίσημη ιστοριογραφία και σαφώς είναι, εξ’ ορισμού, εκτός σχολικής ιστορίας. Ενδεικτικά αναφέρω τα παρακάτω:
Οι βυζαντινοί ουδέποτε αποκάλεσαν τους εαυτούς τους με αυτό το όνομα. Η φουστανέλα που καθιερώθηκε ως εθνική ενδυμασία είναι ενδυμασία Αρβανιτών και Αλβανών. Οι Αρβανίτες δεν είναι τίποτα άλλο από εξελληνισθέντες Αλβανοί. Ο εθνικός ήρωας των Αλβανών Σκεντέρμπεης (Γιώργος Καστριώτης) που πολέμησε εναντίον των Τούρκων ήταν ελληνοσέρβος. Οι βασικοί ηγέτες της Φιλικής Εταιρείας ήταν τέκτονες. Πολλοί ήρωες του ’21 ήταν Αρβανίτες, όπως ο Καραϊσκάκης, ο Μιαούλης, η Μπουμπουλίνα και οι περισσότεροι ηγέτες της επανάστασης ήξεραν και αρβανίτικα. Ο Μάρκος Μπότσαρης έγραψε ελληνοαλβανικό λεξικό για τις ανάγκες συνεννόησης των επαναστατών. Οι Σουλιώτες είναι δίγλωσσοι Αρβανίτες, ανυπότακτοι και προς το Σουλτάνο και προς τον Αλή Πασά, αλλά και αμέτοχοι στην ελληνική επανάσταση του ’21. Ο Κολοκοτρώνης υπεράσπιζε τη δημιουργία ενός δίθρησκου, δίγλωσσου κράτους (χριστιανικού και μωαμεθανικού θρησκεύματος, ελληνικής και αλβανικής γλώσσας) και προς αυτή την κατεύθυνση εργάστηκε μαζί με τον Αλή Φαρμάκη το 1809 στη Ζάκυνθο. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος ήταν μουσουλμάνος. Ο βυζαντινός δικέφαλος αετός προέρχεται από τον αλβανικό δικέφαλο.