Ο Μπεν στον κόσμο, Ντόρις Λέσινγκ

Και ο Μπεν έφυγε: δεν είχε σπίτι σ’ αυτόν τον κόσμο

Ο Μπεν Λόβατ είναι το «παιδί- τέρας»  του οποίου την παιδική ηλικία περιέγραψε η συγγραφέας στο βιβλίο «Το πέμπτο παιδί». Τώρα είναι μόνος στον κόσμο, έχει φύγει από το σπίτι του  και είναι 18 χρονών. Το μόνο που ξέρει είναι η ηλικία του και το όνομά του, καθώς και τα μικρά ονόματα των γονιών του, ενώ τα 4 αδέρφια του δεν θέλει να τα θυμάται, ιδιαίτερα τον αμέσως μεγαλύτερο αδερφό του Πολ με τον οποίο υπάρχει αμοιβαίο μίσος.

Η συγγραφέας καταφέρνει, μέσα από τριτοπρόσωπη αφήγηση, να μας κάνει να δούμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια του «απόκληρου», του περιθωριοποιημένου, του διαφορετικού. Ο Μπεν δεν είναι βέβαια ένας συνηθισμένος… διαφορετικός. Γεννήθηκε αλλόκοτα μεγαλόσωμος, βίαιος κι επιθετικός, με μια πρωτόγονη/αταβιστική συμπεριφορά φέρνοντας τη διάλυση στην πολυμελή του οικογένεια. Έχει μάθει βέβαια τώρα, με σκληρό τρόπο (βλ. προηγούμενο βιβλίο), να καταπνίγει τα ένστικτά του. Ωστόσο, ο κόσμος υψώνεται απέναντί του ξένος  κι απειλητικός ακόμα και στις πιο συνηθισμένες καθημερινές στιγμές. Η Ντόρις Λέσινγκ « ζωγραφίζει» διεισδύοντας με μεγάλη μαστοριά και αληθοφάνεια στην ψυχολογία του γίγαντα που είναι σαν τρίχρονο παιδί, στον « ζωώδη» συναισθηματικό του κόσμο (ένα πράγμα ήξερε, και το ήξερε πολύ καλά, γιατί είχαν συμβεί τόσα κακά πράγματα… υπήρχαν ορισμένα αισθήματα που είχε τα οποία του ήταν απαγορευμένα. Μέχρι να τον αφήσει ήσυχο αυτή η λύσσα, αυτό το μίσος, δεν μπορούσε να πλησιάσει ούτε τη μητέρα του, ούτε τον αδελφό του τον Πολ. Τα αισθήματα όμως χειροτέρευαν, δεν μπορούσε να αναπνεύσει, και, μέσα σε μια κόκκινη λάμψη, είδε τη μητέρα του, να σηκώνονται και να απομακρύνονται μαζί).

Είναι απίστευτη η ισορροπία που, παρόλες τις ιδιαιτερότητες, εξασφαλίζεται στον κόσμο της επιβίωσης. Ο Μπεν πεινάει αλλά ξέρει αρκετά ώστε να μπορέσει να επιβιώσει. Αρχικά τον περιμαζεύει μια φτωχή γριά κυρία (όταν τον είχε πρωτοδεί, σ΄ ένα  σούπερ μάρκετ, ήταν σα να’ χε βγει στο κυνήγι (…) ήταν μια ελεγχόμενη έκρηξη έξαλλης ανάγκης κλπ. κλπ) που τον συμβουλεύει και σχεδόν τον αγαπάει (έτσι πέρασε κι αυτή η περίοδος, μια ευτυχισμένη περίοδος, η καλύτερη σ’ όλη τη ζωή του Μπεν) αλλά γρήγορα αναγκάζεται να την εγκαταλείψει όταν του τελειώνουν τα λεφτά. Τον ψαρεύει στη συνέχεια η Ρίτα, μια πόρνη, και ακολουθώντας το χαμόγελό της ο ανυποψίαστος Μπεν ανακαλύπτει το σεξ (πεινούσε για σεξ, πεινούσε γι αυτό πολύ καιρό, λες και δεν είχε τελειώσει τόσο πρόσφατα την πρώτη του επίθεση, και τα δόντια του μπήκαν στο λαιμό της κι εκείνη άκουσε το θριαμβευτικό γρύλισμα), ένα ζωώδες σεξ που τυχαίνει να γοητεύει τη Ρίτα (θεέ μου, αυτό δεν είναι ανθρώπινο!). Δημιουργείται ένα είδος σχέσης, μια αμοιβαία συμπάθεια  έως ότου ο προαγωγός αντιλαμβάνεται ότι μπορεί να εκμεταλλευτεί τον Μπεν στις παράνομες συναλλαγές του.

Είναι ένα μεγάλο παιδί, ένας γίγαντας που δε γνωρίζει τη δύναμή του, που γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης. Το πρωτόγονο παρουσιαστικό του προσελκύει τον σκηνοθέτη Άλεξ, που σκέφτεται να τον χρησιμοποιήσει σε ταινία με αταβιστικό περιεχόμενο. Πείθουν τον Μπεν ότι θα ψάξουν για τη

« φυλή» του, ότι δηλαδή υπάρχουν κι άλλοι σαν κι αυτόν και τον ποτίζουν με τη λαχτάρα να τους γνωρίσει. Έτσι ακολουθεί τον Άλεξ στη Βραζιλία και στο Ρίο σχετικά πρόθυμα αλλά με την ανυπομονησία του παιδιού, μπαίνει πρώτη φορά σε αεροπλάνο και περνά νέες ψυχικές δοκιμασίες νοσταλγώντας το Λονδίνο. Η προσπάθεια προσαρμογής, η ζωική μοναξιά, οι πρωτογενείς επιθυμίες του και τα όνειρά του, καθώς και η ανασφάλεια σ’ έναν κόσμο ακατανόητο εναλλάσσονται μ’ έναν τρόπο αριστοτεχνικό και συντελούν στο να γίνει η αγριάδα θλίψη.

Η γυναικεία φιγούρα προσφέρει αντιστάθμισμα και  σ’ αυτόν τον νέο κύκλο της ζωής του Μπεν με τη μορφή της Τερέζας, μιας φτωχής 17 χρονης κοπέλας από κάποια βραζιλιάνικη φαβέλα που για να γλυτώσει τη μιζέρια ξεκίνησε ως πόρνη και τώρα είναι η σύντροφος του Άλεξ. Κι εδώ η γυναίκα βλέπουμε ότι συμπάσχει, ιδιαίτερα όταν ναυαγούν τα σχέδια του Άλεξ και τον Μπεν τον αναλαμβάνει η «επιστήμη» (μίλησε για τον Μπεν περιγράφοντάς τον ως γέτι[1]). Το όνειρο να βρει «ανθρώπους σαν κι εκείνον» είναι το μόνο που τον κρατά και τον «πείθει» να του κάνουν ιατρικές εξετάσεις. Η αντίδραση του Μπεν γίνεται όλο και πιο σωματική.

Ο Μπεν έβγαζε μικρούς πνιχτούς ήχους, αλλά αυτά τα δάκρυα δε χύνονταν επειδή η καρδιά του ήταν βαριά, αλλά επειδή ήταν τόσο ευτυχισμένος, που δεν το άντεχε, και σηκώθηκε, κι άρχισε να χορεύει άτσαλα γύρω από το δωμάτιο, βγάζοντας μικρά γαυγίσματα, κι οι δυο παρατηρητές κατάλαβαν ότι σήμαιναν πως η θλίψη μιας ζωής άρχισε να διαλύεται.

Ο αναγνώστης γνωρίζει ότι ο Μπεν είναι πάλι αντικείμενο εκμετάλλευσης κι εξαπάτησης (ο Αλφρέντο έχει απλώς δει σκαλίσματα σε βράχια). Ακόμα χειρότερα όμως του συμπεριφέρονται οι «επιστήμονες», που είναι αποφασισμένοι να χρησιμοποιήσουν ακόμα και βία προκειμένου να υποβάλουν τον Μπεν στις μετρήσεις και τις εξετάσεις που θέλουν. Τον δένουν, τον φιμώνουν, τον ναρκώνουν, τον οδηγούν μακριά από τα γνώριμα πρόσωπα και τον φυλακίζουν σ’ ένα κλουβί. Όταν τον απελευθερώνουν η Τερέζα με τον Αλφρέδο, είναι ένα πληγωμένο ζώο που βρυχάται, και δεν τολμούν να του πουν την αλήθεια, ότι δεν υπάρχουν δηλαδή άνθρωποι σαν κι εκείνον. Η συγγραφέας περιγράφει πολύ δεξιοτεχνικά τις σωματικές αντιδράσεις του Μπεν σε κάθε έντονο συναίσθημα καθώς προσδοκά απονενοημένα τη συνάντηση με τους ανθρώπους της φυλής του.

       Η «έξοδος» του Μπεν είναι συγκλονιστική και βέβαια η όλη πλοκή αποτελεί σχόλιο για τον πολιτισμό.
       

Χριστίνα  Παπαγγελή 

[1] Επί αιώνες ο μύθος του Yeti, ενός ανθρωπόμορφου όντος που πιστεύεται ότι ζει στα Ιμαλάια και σε άλλες απομονωμένες περιοχές του πλανήτη, εξάπτει τη φαντασία του κόσμου και δημιουργεί στους επιστήμονες πολλά ερωτήματα.

[2] Αξίζει κανεία να παραθέσει την παρακάτω άποψη του βιβλιοπόντικα : Η Ντόρις Λέσινγκ χρησιμοποιεί στο μυθιστόρημά της ένα διπλό αφηγηματικό κάτοπτρο. Βλέπουμε τον Μπεν μέσα από τα μάτια των άλλων: ο ακατανόητος, οργίλος, δυστυχισμένος, βίαιος, απροσάρμοστος Μπεν. Και βλέπουμε τους άλλους μέσα από τα μάτια του Μπεν: εκείνοι μιλούν με ευχέρεια, γελούν και φιλιούνται, δουλεύουν και πληρώνονται, μυρίζουν αλλιώς. Κανείς δεν τους κοιτάζει παράξενα. Ο Μπεν, με τις λίγες λέξεις του και τις τραχιές σκέψεις, προσλαμβάνει τον κόσμο γύρω του με το βλέμμα του «άλλου». Τίποτε δεν είναι γι' αυτόν αυτονόητο. Τίποτε δεν θεωρείται δεδομένο ούτε εύκολο. Το καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο δεν είναι one size only - κι αυτό μας το μαθαίνει για τα καλά ο Μπεν.