Μας έχει συνηθίσει ο αγαπημένος συγγραφέας στο να εξερευνά τις σκοτεινές περιοχές της ανθρώπινης ψυχής (στις δύο τουλάχιστον συλλογές των διηγημάτων «Αποδοχή κληρονομιάς» και «Σάλτος»), διεκδικώντας κατά γενική ομολογία τον τίτλο του «σύγχρονου Έντγκαρ Άλαν Πόε». Μυστήριοι και φρικιαστικοί θάνατοι, δολοφονίες, απίθανες διαστροφές και μακάβριες ιστορίες τρόμου
συνδυάζονται με το μυθικό, φαντασιακό και αποτρόπαιο στοιχείο, δίνοντας παραμυθιακή διάσταση σε αφηγήσεις που σου κόβουν την ανάσα.
Το συγκεκριμένο βιβλίο όμως, που φέρει τον χαρακτηρισμό «μυθιστόρημα», έχει έναν πιο σύνθετο χαρακτήρα: οι τέσσερις σχεδόν ανεξάρτητες νουβέλες, με αντίστοιχους κεντρικούς ήρωες πρόσωπα «με βαρύ κάρμα/βεβαρημένη παιδική ηλικία», όπως γράφει η Ελένη Γκίκα, συνδέονται χαλαρά, καθώς ο αναγνώστης τούς συναντά και σε άλλες ιστορίες, ενώ όλοι μαζί συμπλέκονται -με παράδοξο τρόπο- στην τελευταία. Οι αυτοτελείς αυτές ιστορίες κινούνται παράλληλα, διαδραματίζονται προς τα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά σε τελείως διαφορετικό τόπο (Γαλλία, Νορβηγία, Ουαλία, Αγγλία ). Πέρα από τις σκοτεινιές λοιπόν της ανθρώπινης διαστροφής σε ατομικό επίπεδο, παρακολουθούμε και τις ζοφερές πτυχές της Ιστορίας με γιώτα κεφαλαίο σε συλλογικό επίπεδο, για την ακρίβεια της ζοφερής καθημερινότητας σ’ αυτές τις ευρωπαϊκές «πολιτισμένες» χώρες του αμφίσημου 19ου αιώνα. Εικόνες και συνθήκες (όπως π.χ. εκμετάλλευση, ακραία φτώχεια, βρωμιά, αρρώστιες κλπ) που δεν μπορούσαμε ποτέ να φανταστούμε πόσο καθοριστικές μπορεί να ήταν, ή μάλλον να συνειδητοποιήσουμε, καθώς έχουμε ως αφετηρία τη στρογγυλεμένη εικόνα που μας δίνει η επίσημη ιστορία (σχολείο, επίσημη ιστορία, επέτειοι κλπ).
Ο συγγραφέας, όταν η περίσταση το απαιτεί, παραθέτει επεξηγηματικά, σαν παρεκβάσεις, ιστορικά στοιχεία -ή μάλλον στοιχεία «ανθρωπογεωγραφίας»- που διεγείρουν την περιέργεια/ενδιαφέρον: από την «Πόλη του φωτός» του «θανατόφιλου» 19ου αιώνα όπου οι δημόσιες εκτελέσεις με λαιμητόμο ήταν το αγαπημένο θέαμα χιλιάδων πολιτών, μεταφερόμαστε στην παγωμένη Κριστιάνια (σημερινό Όσλο) της Νορβηγίας όπου οι κάτοικοι ασχολούνταν με την αλιεία και την υλοτομία, βλέπουμε την εξέλιξη του χωριού Πέναρθ της Ουαλίας με τα περίφημα μεταλλεία και ορυχεία («ουαλικού άνθρακα») την εποχή που ξεκίνησαν μεγάλες απεργίες κι εξεγέρσεις (το άλλοτε ασήμαντο Πέναρθ συνέχισε να αναπτύσσεται ραγδαία, χάρη στην επέκταση του γειτονικού ανθρακωρυχείου και στο τρένο το οποίο σφύριζε στην πόλη κάθε μια ώρα)· βλέπουμε την αναπτυσσόμενη περιοχή των West Midlands, και τέλος, το Λονδίνο της εποχής, τη μεγαλύτερη σε πληθυσμό και γνωστότερη πόλη του κόσμου/κέντρο μιας ολόκληρης αυτοκρατορίας, με το μεγαλύτερο λιμάνι παγκοσμίως και ποικίλα προσφυγικά κύματα. Ένα κοσμοπολίτικο κέντρο που ωστόσο «υπέφερε από τα μολυσματικά και αμέτρητα πορνεία και τις κάτισχνες νεκροζώντανες εκδιδόμενες που γυρόφερναν κλέβοντας ή ψαρεύοντας πελάτες». Ζωντανεύει μπροστά μας το ριζοσπαστικό κίνημα των σουφραζέτων, εξαιρετικά μαζικό την εποχή εκείνη, τόσο ώστε χίλιες τουλάχιστον γυναίκες στις αρχές του 20ου αι. να βρίσκονται στη φυλακή. Είναι επίσης η εποχή της παιδικής εργασίας και της εκμετάλλευσης, που οδήγησαν στην ίδρυση οικοτροφείων, ορφανοτροφείων και ιδρυμάτων παντός είδους.
Το Λονδίνο, όπου συγκλίνουν οι ιστορίες του βιβλίου στην τέταρτη και τελευταία, δεν είχε καμιά σχέση με την εικόνα της ευμάρειας που φαντάζονταν οι άνθρωποι οι οποίοι ζούσαν μακριά από εκείνη. Η πόλη, εκτός από το εμπορικό κέντρο της, ήταν ένας αχανής βούρκος, που μέσα του βασίλευαν η δυσεντερία, η χολέρα και κάτι απομεινάρια λοιμού που είχαν γαντζωθεί σε κτίρια και κορμιά.
Προσωπικά δεν με κουράζουν διόλου οι περιγραφές αυτές, αν και μπορεί να είναι εκτεταμένες, αντίθετα επειδή είναι ακριβείς και τεκμηριωμένες (πολλές απ’ αυτές τις διασταύρωσα, όπως π.χ. πληροφορίες και στοιχεία για τον «Στρατό της Σωτηρίας» που δημιουργήθηκε στηνΑγγλία) δημιουργούν έναν πίνακα, μια μεγάλη εικόνα όπου τοποθετούνται οι εξατομικευμένες περιπτώσεις.
Το κεντρικό πρόσωπο γύρω από το οποίο περιστρέφονται οι ατομικές αυτές περιπτώσεις των τεσσάρων κεφαλαίων είναι η περίφημη Φλόρενς Μπλαντ (ή αλλιώς, ο «Ματωμένος καρπός του Σάλφορντ, η Πρωινή Κραυγή του Σάουθγκέϊτ, η περιβόητη Δηλητηριάστρια και Κυρία των Σπασμών»), η κατά συρροή δολοφόνος, επιστήμονας στο είδος της, που με κίνητρο το άσβεστο μίσος της μετέρχεται κάθε μέσον για να σκορπίσει φρικτό θάνατο σε εκατοντάδες ανθρώπους, με ευφάνταστους και πρωτότυπους τρόπους, χωρίς βέβαια να αφήνει ίχνη.
ΓΑΛΛΙΑ
Ο Δήμιος με το Χρυσό Μάτι
Η δουλειά του δήμιου ήταν ίσως η πιο επικερδής μετά του δημάρχου, αλλά και ως «ψυχαγωγικό» θέαμα για χιλιάδες θεατές κάθε φορά, ήταν τόσο δημοφιλές που ο άρχων της καρατόμησης ήταν ο πιο γνωστός πολίτης της χώρας. Ο Τιμπό Γκωντέν, λοιπόν, ο μονόφθαλμος «Δήμιος με το χρυσό μάτι», ο ήρωας της πρώτης ιστορίας, είναι ένα πρόσωπο πολύ δημοφιλές (ο φέρων τον θάνατο, ο αγγελιοφόρος της τιμωρίας). Διαδέχτηκε τον πατέρα του στο πατροπαράδοτο επάγγελμα, ο οποίος παρεμπιπτόντως με πολύ μυστηριώδη τρόπο μια μέρα παραιτήθηκε («Εγώ με το αίμα ξόφλησα. Εγώ με το αίμα ξόφλησα») για να δώσει στη συνέχεια τέλος στη ζωή του.
Ο επαγγελματισμός με τον οποίο αντιμετωπίζει ο Τιμπό την αποστολή του δημιουργεί ανατριχίλα (η σκέψη του απογοητευμένου πλήθους τον καταρράκωνε και μόνο που περνούσε απ’ το μυαλό του) καθώς ο συγγραφέας μάς επισημαίνει τις «αρετές» που διακρίνουν τον αψεγάδιαστο… αποκεφαλιστή (σβελτάδα, αποτελεσματικότητα, διακριτικότητα, τήρηση αρχείου κλπ). Ως εκ τούτου ο ήρωάς μας αναλαμβάνει σημαντικές υποθέσεις εγκληματιών και η φήμη του εξαπλώνεται σ’ όλη τη Γαλλία, μερικές από τις οποίες παρακολουθεί κι ο αναγνώστης.
Η μακάβρια ικανοποίηση που αντλεί ο Τιμπό από την άψογη εκτέλεση του καθήκοντος αποκτά ρωγμές -ήδη η γυναίκα του, κόρη δήμιου κι αυτή, τον θεωρεί «αιμοβόρο τέρας» και τον εγκαταλείπει. Το τελειωτικό χτύπημα έρχεται από τον ίδιο του τον εαυτό, όταν αποδεικνύεται «πρωτάρης και ερασιτέχνης» στην περίπτωση της ξακουστής δολοφόνου με την απόκοσμη ομορφιά.
ΝΟΡΒΗΓΙΑ
Το κορίτσι που αρνούνταν να πεθάνει
Η τραγική μοίρα της Ίνγκερν, της κοπέλας που γεννήθηκε στο Όσλο (τότε -1838- Χριστιανία) και κατάφερε να επιζήσει ως βρέφος από τις τρομερά χαμηλές θερμοκρασία του παγωμένου χειμώνα, ενώ οι γονείς της πέθαναν την ίδια χρονιά από τις καιρικές συνθήκες, μας βάζει βαθιά στο φαινόμενο της σεξουαλικής εκμετάλλευσης που μαστίζει ακόμα δυστυχώς τις κοινωνίες μας.
Το βρεφοκομείο-εκκολαπτήριο πορνείας του Σβέιν (συνεργάτη του πατέρα της στη βιοτεχνία παστών ψαριών) παρείχε «στέγη και δουλειά» σε άπορα και ορφανά παιδιά… Εδώ αναγκάστηκε να μεγαλώσει η Ίνγκερν μέχρι τα 8 της χρόνια οπότε άρχισε να εκδίδεται με απόλυτα έκφυλους και διαστροφικούς τρόπους μαζί με δεκάδες άλλα παιδιά (τα επόμενα οκτώ χρόνια πέρασαν βουτηγμένα σε μια ναρκωμένη απάθεια και σε μια σχεδόν κατατονική και λιγωτική καθημερινότητα χωρίς ψυχή και εναλλαγές). Αυτή η κόλαση ήταν η αφορμή για τη μεγάλη της εξέγερση, που επέφερε μια εξωπραγματικά φρικτή τιμωρία. Παρόλ’ αυτά επέζησε (για δεύτερη φορά, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας) και βρήκε τη δύναμη να καταφύγει στο Νιούκαστλ («Βρετανία έρχομαι») και να δοθεί ψυχή τε και σώματι στα άπορα ορφανά παιδιά του ορφανοτροφείου Γουίλλοου του Σάουθγκέιτ. Με την απίστευτη δοτικότητα κι εργασία που προσέφερε κατάφερε αρχικά να γίνει προϊσταμένη καθαριότητας, στη συνέχεια βρήκε λύση επισιτισμού για να καλύπτει τις ανάγκες των παιδιών, κι έφτασε να έχει για πολλά χρόνια υψηλή διευθυντική θέση.
Το κορίτσι «που αρνούνταν να πεθάνει» έγινε μια φιλήσυχη φιλάνθρωπη γιαγιά που έφτασε 102 χρονών χωρίς να επιστρέψει ποτέ στο Όσλο, όπου ήταν θαμμένο το μυστικό ενός διεστραμμένου -παρά τη θέλησή της- παρελθόντος. Ωστόσο οι φυλαγμένες φωτογραφίες και έγγραφα που βρέθηκαν μετά θάνατον, αποδεικνύουν την πανανθρώπινη αλήθεια, ότι παρέμενε δεκαετίες μετά απόλυτα συνδεδεμένη με εκείνο το κομμάτι που, όσο σκοτεινό και να ήταν, δεν έπαυε να είναι μέρος της παιδικής της ηλικίας.
ΟΥΑΛΙΑ
Το μικρό κι ασήμαντο χωριό Πέναρθ της Ουαλίας, όπως είπαμε πριν, στα τέλη του 19ου αι. εξελίσσεται ραγδαία λόγω των μεταλλείων και των ορυχείων, σ’έναν τόπο που τον λυμαίνονταν τα κτηματομεσιτικά γραφεία αποσπώντας από τους κατοίκους την περιουσία τους (πανύψηλα σπίτια, δρόμοι κλπ. Ο ήρωας αυτής της ιστορίας, Μπραντ Φάουλερ, γόνος ριζοσπαστών μεταλλωρύχων (ο πατέρας εκλεγμένος αντιπρόσωπος των εργατών), πρωτοπόρων στις απεργίες και στις συγκρούσεις με την αστυνομία, μεγαλώνει σ’ ένα εξεγερσιακό περιβάλλον με αιματοβαμμένο παρελθόν. Νέος έξυπνος και όμορφος, γίνεται ο αρχηγός μιας «μικρής ομάδα σαμποτέρ» με το όνομα «Δρακοφονιάδες» σαμποτάροντας αστυνομία κι εξουσία κτηματομεσιτών.
Ο κεραυνοβόλος έρωτας του Μπραντ Φάουλερ με την αναρχική Κίμπερλι Ρόουζ και η κρυάδα που πήρε όταν αυτή τον απαρνήθηκε, κάνει τον ήρωά μας να γυρίσει σελίδα με στροφή 180 μοιρών (ορκίστηκε να μην αφήσει να τον ξαναπροσβάλει ή απορρίψει ποτέ κανείς, να μην ξανανιώσει κυνηγημένος ή παρακατιανός (…) ακόμα κι αν αυτό σήμαινε να ταχθεί με την πλευρά του διαβόλου).
Η λύση κι εδώ είναι η φυγή στην Αγγλία, ενώ η αναθεώρηση απόψεων είναι ριζική (π.χ. συμπέρανε πως δεν έφταιγε για όλα η ανώτερη τάξη, όπως του έλεγε η μητέρα του, μα κυρίως η ηττοπαθής θεώρηση των πραγμάτων της τάξης του), αργότερα δε προσχωρεί στο κόμμα των… Συντηρητικών. Ο Μπραντ Φάουλερ μεταστρέφεται ριζικά, πηγαίνει στη σχολή Αστυφυλάκων (Γουέστ Μίντλαντς), ανεβαίνει γρήγορα τις βαθμίδες της ιεραρχίας για να γίνει υποδιοικητής στο «πιο μάχιμο τμήμα του Λονδίνου» αι αργότερα Διοικητής της Αστυνομίας όλου του Λονδίνου.
Η αποστολή του Μπραντ να «ξεμπερδέψει» με τις Σουφραζέτες (που όπως είπαμε απασχολούσε την τότε κυβέρνηση) αλλά και να βρει λύση στο ζήτημα των άπορων παιδιών, τα οποία προστάτευε «μια κάποια πρώην προϊσταμένη, ονόματι Μπάρτον» με μεγάλο κύρος και προσβάσεις στη μεγαλοαστική τάξη, είναι η αρχή του άδοξου τέλους του.
ΑΓΓΛΙΑ
Στο τέταρτο αυτό μέρος, όπως είπαμε, συναντάμε στοιχεία από τα προηγούμενα: το ορφανοτροφείο Γουίλλοου όπου έδρασε η Ίνγκερν είναι ο τόπος όπου μεγάλωσε η ορφανή ηρωίδα μας, η Φλόρενς, με την υπομονή και την κατανόηση της κυρίας Μπάρτον. Το ατίθασο κορίτσι, με το μίσος στην καρδιά για την αδικία της εγκατάλειψης από τους Ιταλούς γονείς της, είχε μια πολύ τεθλασμένη πορεία καθώς η συμπεριφορά της ανάγκασε την κα Μπάρτον να τη διώξει απ΄το ίδρυμα, αλλά δεν έπαψε να την προστατεύει.
Παρακολουθούμε με συγκρατημένη φρίκη τα βήματα της νεαρής κοπέλας να μάθει καλούς τρόπους και συμπεριφορές ώστε να εισχωρήσει στην αστική καλή κοινωνία, και στη συνέχεια τον σταδιακό εθισμό της στην παρανομία, ξεκινώντας από το να πουλάει κρυφά ακατέργαστο αρσενικό, δραστικό δηλητήριο για δολοφονίες. Το παράνομο χρήμα τής ανοίγει τον δρόμο στους μεγαλοαστικούς κύκλους, αλλάζει ρούχα, τρόπους ζωής, συνήθειες, αποκτά υψηλές γνωριμίες ενώ παράλληλα συνεχίζει να μελετά με πάθος απίθανους τρόπους για να σκορπίζει τον θάνατο χωρίς να αφήνει ίχνη…
Η πληθωρική γραφή του συγγραφέα μάς δίνει, σαν αστυνομικό δελτίο αναφοράς, άπειρα παραδείγματα ευφάνταστων τρόπων θανάτου στους οποίους μεσολαβήτρια ήταν η «νεαρή γυναίκα» (αξιοσημείωτο ότι ο συγγραφέας μόνο προς το τέλος αναφέρει το όνομά της). Η Φλόρενς είναι μια σήριαλ κίλλερ επί πληρωμή, που κανένας δεν μπορεί να υποπτευθεί.
Ωστόσο η ρωγμή στο τέλειο και αψεγάδιαστο σύστημά της έρχεται, από κείνην την ίδια… Ο κεραυνοβόλος έρωτας προς τον γοητευτικό Νέιθαν Λεβί, δαιμόνιο έμπορο και βιομήχανο, γίνεται κάποια στιγμή αμοιβαίος και ωθεί την Φ. να αφήσει στην άκρη το μίσος που δεν απέδιδε τίποτα και να συνεχίσει να πλουτίζει με νόμιμους τρόπους. Μια παρένθεση ψυχικής ευφορίας, κι ευδαιμονίας στο κοινό ταξίδι που έκαναν οι δυο τους στην Ινδία (απολαμβάνουμε κι εδώ σαγηνευτικά ανθρωπογεωγραφικά στοιχεία) κράτησε δυο μήνες, αλλά μετά την διάψευση/προδοσία (για δεύτερη φορά στη ζωή της ένιωσε σαν το άγαλμα που πέφτει κάτω και κομματιάζεται σε χιλιάδες θραύσματα) ξεσπά σε μια θύελλα δράσης-αντίδρασης, σ’ ένα ανελέητο γαϊτανάκι θανάτου (τόσο βαθύ σαν πληγή από δαμασκηνό μαχαίρι καταμεσής της πλάτης), που δεν αργεί να οδηγήσει και στον δικό της, αναπόφευκτο πια και, ίσως ηθελημένο, θάνατο.
Είναι η πρώτη φορά που ο ήρωας (εδώ η ηρωίδα) του βιβλίου μιλάει σε α΄ ενικό, αφηγούμενη τις παρατεταμένες και σημαδιακές στιγμές της εκτέλεσής της, ενώ οι τελευταίες της λέξεις είναι
"Χαμογέλασα μέσα στα δάκρυά μου".
04Απρ09
