Τρίτη, Μαρτίου 11, 2008

454 λέξεις για το Σταυροφορία χωρίς σταυρό του Άρθουρ Καίστλερ

Βιβλίο πυρετικό. Έχω την αίσθηση ότι τα δύο βιβλία του Καίστλερ (το συγκεκριμένο και το «μηδέν και το άπειρο») έχουν να κάνουν άμεσα και εμφανώς με την κατάσταση που βρισκόμαστε όταν τα διαβάζουμε. Αυτό, αν ισχύει και με άλλα βιβλία, εδώ συμβαίνει σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό.
Η ανάγνωση του βιβλίου έγινε σε τρεις φάσεις. Η πρώτη όπου καθώς ξεκινούσα την ανάγνωση ένιωθα την ανάγκη να το αφήσω, να το διαβάσω αργά, για να επιτρέψω τη σκέψη του συγγραφέα να λειτουργήσει μέσα μου. Ένιωθα ότι είχα να κάνω με απόσταγμα που θα πρέπει να απολαύσω και να προσεγγίσω χωρία βιασύνη, που είναι τόσο ουσιώδες και διαυγές ώστε δε μπορεί παρά να είναι λίγο.
Άφησα το βιβλίο και τις περιπέτειες του Πήτερ. Είναι η πορεία του προς τη θυσία (;) προς τον αγώνα (;) προς την διέξοδο (;) που καταγράφεται. Ο Καίστλερ φωτίζει τον ήρωά του με διαλόγους και αντιπαραθέσεις καθώς βρίσκεται σε μία ουδέτερη χώρα ενώ ο πόλεμος μαίνεται στην Ευρώπη. Ποιος είναι ο στόχος του ήρωα; Να πολεμήσει; Να διαφύγει μακριά από το σκηνικό του πολέμου;
Για μεγάλο διάστημα το βιβλίο βρισκόταν παρατημένο δίπλα μου ανάμεσα σε μια στοίβα άλλων βιβλίων. Δίσταζα να το ξαναρχίσω. Ο Πήτερ είχε μείνει μετέωρος και σε αναμονή για την αναχώρηση που είχε εξασφαλίσει προς την άλλη μεριά του Ατλαντικού. ΤΑ πρόσωπα του μυθιστορήματος έγιναν αδρά και θάμπωσαν. Η Οντέτ, ο Ουίλσον σχεδόν ξεχάστηκαν, η Σόνια ήταν «πιο ζωντανή» καθώς ο ρόλος της ήταν καθοριστικότερος. Στο δικό της σπίτι είχε βρει καταφύγιο ο Πήτερ.
Το παρελθόν του Πήτερ θα φανεί μέσα από τις συζητήσεις του με τη Σόνια. Σ’ αυτήν θα αποκαλυφθεί, μέσω αυτής θα γνωρίσουμε την προσωπική του ιστορία. Εδώ έχουμε μια σχεδόν ψυχαναλυτική προσέγγιση του ήρωα. Η παιδική του ηλικία, οι ενοχές του, τα συμπλέγματα που κυριαρχούν στον ψυχικό του κόσμο δίνουν μιαν άλλη ερμηνεία της συμπεριφοράς του.
Το μέλλον τίθεται ως ζήτημα με τις συζητήσεις που έχει ο Πήτερ με τον Μπέρναρντ. Αυτός σαφώς αντιπροσωπεύει την ολοκληρωτική εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία και πρακτική που παρουσιάζεται ως λύση στις αντιφάσεις, τα προβλήματα και τα αδιέξοδα της ιστορίας (;). Ο Πήτερ φτάνει στο Λεβιάθαν και επιβιβάζεται για το διάπλου, για τη φυγή προς την Οντετ, προς τον εξωιστορικό χώρο και χρόνο. Εκεί θα συμβεί η μεταστροφή που θα τον οδηγήσει πίσω, μπροστά στον Ουίλσον για να στρατολογηθεί και να στρατευθεί στον πόλεμο εναντίον των Ναζί. Ο Πήτερ πέφτει με αλεξίπτωτο. Έχει πλήρη συναίσθηση ότι ανήκει στους τελευταίους επίγονους του Ανθρώπου της Αναγέννησης, ότι είναι το τέλος και όχι η αρχή...
Διάβασα το τελευταίο ένα τρίτο του βιβλίου σε κατάσταση πυρετού (!) Νομίζω ότι ταιριάζει απόλυτα με την πορεία, την εξέλιξη και το τέλος...
Ο ελληνικός τίτλος συμπυκνώνει το περιεχόμενο του βιβλίου. Εξίσου ενδιαφέρον έχει και ο πρωτότυπος: «arrival and departure».
Για το βιβλίο έγραψε και η Χριστίνα εδώ.


και άλλες 8 «στάσεις» σε σελίδες του βιβλίου


σελ. 51, «Ίσως να είχε δίκιο η Σόνια: μονάχα όσοι ζούνε για το σήμερα ήτανε στ’ αλήθεια ζωντανοί, μονάχα το σήμερα είχε φως και μυρουδιά και γεύση».
σελ. 65, Η Οντέτ στον Πήτερ: «Αν είχα βέβαια πέντε ζωές στη διάθεσή μου θα χάριζα τις δύο στην πατρίδα ή την επανάσταση και τα τοιαύτα. Ίσως και τις τρεις, αλλά και τις πέντε...»
σελ. 67, Η Οντέτ στον Πήτερ: «Εξαρτάται από σένα αν συναντηθούμε ξανά. Αν είναι όμως να έρθεις έλα γρήγορα, πριν μεταμορφωθείς στη μνήμη μου έτσι που κι αν φτάσεις ποτέ να μην αναγνωρίσω τον πραγματικό Πήτερ. Και πάλι αν δε φτάσεις κράτησε για λίγο στη μνήμη σου τα λόγια μας, τους περιπάτους μας και κείνη τη δεύτερη αρχαϊκή θωριά του κορμιού μου. Χαίρομαι που σου άρεσε...»
σελ. 88-97, εξαιρετικές σελίδες που αφηγούνται παραστατικά την εξόντωση άχρηστων Εβραίων.
σελ. 116-120, βασανιστήρια που υπόκειται ο Πήτερ για να μιλήσει.
σελ. 157 κ.ε. Η ολοκληρωτική ιδεολογία δοσμένη με ένα μονόλογο του Μπέρναρντ. («Και τι θα είναι τάχα τούτο το δικό σας υπερπαγκόσμιο κράτος;» ρώτησε ύστερα από λίγο. «Δεν το ξέρω ακόμα. Όπως σου είπα πειραματιζόμαστε...»
σε. 199-206, το διήγημα που γράφει ο Πήτερ με τίτλο η τελευταία κρίση. Καφκικό στο ύφος και στο περιεχόμενο. Θυμίζει το απόσπασμα «μπροστά στο νόμο» από τη «Δίκη».
σελ. 210 κ.ε. το παιχνίδι με τα κόκκινα και μπλε τσιγαρόχαρτα πάνω σε ένα σκίτσο με μπλε και κόκκινες γραμμές. Ανάλογα με το ποιο θα τοποθετηθεί πάνω στο σκίτσο αποκαλύπτονται μόνο οι μπλε ή μόνο οι κόκκινες γραμμές και βλέπουμε διαφορετικά πράγματα.

11 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Όντως ενδιαφέρων ο πρωτότυπος τίτλος για την ηθελημένη ουδετερότητά του (κάπως αυθαίρετα χρωματισμένη η ελληνική απόδοση!. Απ' όσο ...έψαξα είναι απ' τα λίγα βιβλία που έγραψε στ' αγγλικά εφόσον ήταν ουγγροεβραίος και πολλά βιβλία τα' γραψε στα ουγγρικά ή στα γερμανικά!

Θα' θελα να μου εξηγήσεις αυτή τη φράση:"Έχει πλήρη συναίσθηση ότι ανήκει στους τελευταίους επίγονους του Ανθρώπου της Αναγέννησης, ότι είναι το τέλος και όχι η αρχή..."

Ανώνυμος είπε...

Νομίζω ότι η Αναγέννηση ανέδειξε τον άνθρωπο ως άτομο. Αυτή η νέα ατομικότητα μορφοποιήθηκε αξιοποιώντας την ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα. Απελευθερωμένη από την ανωνυμία και αδράνεια ολοκληρώθηκε με την εμφάνιση του καπιταλισμού που εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο τις δυνάμεις του ατομικισμού και ανταγωνισμού. Ο κύκλος αυτός έχει ήδη κλείσει ή έχει γίνει φαύλος. Ο Πήτερ έχει συνείδηση αυτής της ιστορικής πορείας. Η θυσία του είναι ατομική και ξέρει ότι αυτό δεν είναι ιστορική διέξοδος. Όπως βέβαια ιστορική διέξοδος δεν υπήρξε ούτε ο ανύπαρκτος σοσιαλισμός, ούτε ο υπαρκτός φασισμός. Τώρα, για το ποια είναι η αρχή, ας μην γράψω τίποτα γιατί η ιστορία γελάει μαζί μας, με τις υποθέσεις, τις ερμηνείες και τις προβλέψεις μας, ξεκαρδίζεται...

Ανώνυμος είπε...

"Η θυσία του είναι ατομική και ξέρει ότι αυτό δεν είναι ιστορική (δι)έξοδος" - ναι, αυτό είναι το μεγαλείο του καθώς και το μεγαλείο κάθε ηρωικής συνείδησης. Και πο΄΄υ ξέρεις, ίσως εκεί βρίσκονται τα σπέρματα κάποιας "ιστορικής διεξόδου" αλλά στο βάθος του χρόνου...

Ανώνυμος είπε...

Όχι, δεν έχουμε πια ανάγκη από ήρωες που "θυσιάζονται". Γι' αυτό είμαι σίγουρος. Αν θες να το κάνουμε λίγο πιο πολιτικό θα μιλήσω για τους καταστασιακούς και τις επιβεβαιωμένες θεωρίες τους που αρνούνται τον εαυτό τους. αλλιώς καταλήγουμε στο μυστικισμό, όπως ίσως ο Καίστλερ.

Ανώνυμος είπε...

μα ...φυσικά η ηρωική συνείδηση δε βιώνει τη στάση της ως θυσία!

Ανώνυμος είπε...

Δηλαδή ζει την τελευταία μεγάλη της αυταπάτη

ναυτίλος είπε...

θα μπορούσες να με πληροφορήσεις σε ποια έκδοση το διάβασες ;

Ανώνυμος είπε...

@ναυτίλος. Εκδ. Κάκτος, c 1975, είναι τα στοιχεία που έχει το βιβλίο. Ο μεταφραστής Βασ. Λ. Καζαντζής στο τέλος του προλογικού σημειώματος γράφει "Αθήνα Απρίλιος 1976.
Προφανώς ο εκδότης ανατύπωσε το βιβλίο χωρίς καμιά επιπλέον πληροφορία.

alef είπε...

Αγαπητή Χριστίνα, προσπαθώ να επικοινωνήσω μαζί σας αλλά μάλλον δεν τα πολυκαταφέρνω να σας στείλω μέιλ. Θα μπορούσατε να μου στείλετε εσείς στο elgika@pegasus.gr
Ευχαριστώ πολύ, άλεφ- ελένη

Αγγελος είπε...

Νομίζω ότι το νόημα του βιβλίου (που προφανώς γράφτηκε μέσα τον πόλεμο) είναι απλό: ναι, ο ηρωικός αντιφασιστικός ζήλος του πρωταγωνιστή οφείλεται εν πολλοίς σε νηπιακά του βιώματα και ψυχικά τραύματα, και χάρη στην ψυχανάλυση το συνειδητοποιεί κι ο ίδιος, αλλά ΠΑΡΟΛ' ΑΥΤΑ έχει δίκιο να θέλει να πολεμήσει μέχρι τελευταίας ρανίδος του αίματός του το φασισμό.

Vasilis Simeonidis είπε...

Προφανώς, Άγγελε. Όμως πώς πολεμά αποτελεσματικότερα; Φεύγοντας ή μένοντας;