μπονσάι, Αλεχάντρο Σάμπρα

Η σύλληψη ενός μυθιστορήματος-μπονσάι, μιας «περίληψης» μυθιστορήματος  (διαφέρει αυτό φυσικά από τη νουβέλα ή το διήγημα), σε συνδυασμό με τον συμβολικό ρόλο που παίρνει το μπονσάι στη ζωή των ηρώων είναι η ουσία, και η πρωτοτυπία ίσως, αυτού του μικρού βιβλίου. Μάλλον θα πρέπει να προστεθεί και η έκδηλη αγάπη προς τη λογοτεχνία, που διαρρέει με διάφορους τρόπους και φαίνεται να βασανίζει τον συγγραφέα εξίσου πολύ με τον κεντρικό του ήρωα, τον Χούλιο.

Θραύσματα λοιπόν από τις ζωές των δύο πρωταγωνιστών (έτσι κι αλλιώς η Εμίλια πεθαίνει πολύ νέα κι αυτό το μαθαίνει ο αναγνώστης απ’ την πρώτη παράγραφο) συνθέτουν μια σπονδυλωτή ιστορία με 5-6 πρόσωπα, που αφήνει τη γεύση της μοναξιάς, της ματαιότητας και την ανάγκη ενός καταφύγιου πιο «σταθερού» όπως είναι τα μυθιστορήματα («περνούν τα χρόνια, και το μόνο πρόσωπο που δεν αλλάζει είναι το κορίτσι στο βιβλίο του»: πρόκειται για φράση του Γιασουνάρι Καβαμπάτα, που διάλεξε ο συγγραφέας για motto). Υπάρχει λοιπόν αρχικά ένας έρωτας, σχεδόν τυχαίος, της Εμίλιας και του Χούλιο, που ανθίζει κάτω απ’ την κοινή τους αγάπη για τη λογοτεχνία. Δεν είναι τυχαία η αναφορά του αφηγήματος «Ταντάλια» του Μασεδόνιο Φερνάντες, όπου το ερωτικό ζευγάρι αγοράζει ένα μικρό φυτό-σύμβολο της αγάπης (αργότερα συνειδητοποιούν πως, αν το φυτό πεθάνει, μαζί μ’ αυτό θα πεθάνει και η αγάπη τους).  Διαβάζουν κάθε μέρα πριν το σεξ, και μερικές φορές τα συγκεκριμένα αναγνώσματα διεγείρουν σεξουαλικά τη φαντασία τους. Δίνουν μόνοι τους το τέλος στη σχέση τους, πολύ πριν να ολοκληρώσουν το «Αναζητώντας το χαμένο χρόνο του Προυστ» (που το είχαν συναποφασίσει ως όριο). Οι δρόμοι των δυο ηρώων αποκλίνουν, ενώ παρακολουθούμε σε άλλο ψιλοανιαρό κεφάλαιο τη σχέση της Εμίλιας με τη φίλη της την Ανίτα από την παιδική ηλικία (ίσως μέσω της Ανίτας ο συγγραφέας μας δίνει την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε τα ίχνη της καταθλιπτικής ηρωίδας και τον τρόπο θανάτου της).  

Η συνάντηση με τον μυθιστοριογράφο Γκασμούρι ανοίγει έναν άλλο κόσμο στον μοναχικό Χούλιο. Σκοπεύει να δουλέψει δίπλα στο λογοτέχνη, καθαρογράφοντας το νέο του μυθιστόρημα, που έχει κι εδώ πρωταγωνιστές ένα ζευγάρι που αγοράζει ένα μπονσάι (σύμβολο της απέραντης αγάπης που  τους ένωνε). Η ιστορία αυτή γίνεται εμμονή στον ήρωα, που όταν δε γίνεται δεκτός στη δουλειά, στρώνεται να γράψει ο ίδιος την ιστορία, βάζοντας τον τίτλο «μπονσάι». Ζωγραφίζει μπονσάι, αγοράζει μπονσάι, διαβάζει για το μπονσάι. Εδώ και μήνες περιμένει τη στιγμή που το μπονσάι θα φτάσει στην τέλεια μορφή του, την ευγενική και γαλήνια μορφή που έχει προβλέψει.

Η ιστορία του Χούλιο είναι ατελής γιατί η ιστορία του Χούλιο δεν τελειώνει, αυτό είναι το πρόβλημα. Η αίσθηση του ανολοκλήρωτου είναι μάλλον μέσα στις προθέσεις της γραφής. Το αποστασιοποιημένο ύφος με χαρακτηριστικότερο εξωτερικό στοιχείο το γ΄ενικό, όπου παρουσιάζονται συνοπτικά κάποια σημαδιακά γεγονότα (ή τα υπαινίσσεται ο συγγραφέας με εικόνες/πινελιές) προσομοιάζει στο στυλ αστυνομικής αναφοράς. Προσωπικά με απωθεί και η μικρή φόρμα και το αποστασιοποιημένο ύφος, ιδιαίτερα όταν δεν πρόκειται για διήγημα αλλά για μυθιστόρημα (που συνήθως εκτείνεται στον χρόνο και συμπλέκονται πολλοί χαρακτήρες). Είναι σα να δίνονται «έτοιμα» τα όποια συμπεράσματα θα έβγαιναν αβίαστα από την πλοκή. Το κενό αυτό καλύπτει  ομολογουμένως το γοητευτικό γράψιμο.

Το  βιβλίο είναι κομψό, έξυπνο και χαριτωμένο σαν μπονσάι, αλλά  αν δεν ήταν μόνο 100 οι σελίδες, μάλλον δε θα το διάβαζα.

Υ.Γ. Μου άρεσε ιδιαίτερα η ανάρτηση του ΝΟ14ΜΕ (Γιάννη Καλογερόπουλου)  και από το βιβλίο «Παρελθόν» του Άλν Πάουλς της σχετικής ανάρτησής του (στο οποίο παραπέμεπει)  κλέβω το παρακάτω, υπέροχο απόσπασμα, που φωτίζει διακειμενικά την από κοινού απόφαση των πρωταγωνιστών να χωρίσουν: « Ο χωρισμός δεν ήταν το επέκεινα του έρωτα, ήταν το όριό του, η κορύφωσή του, η εσωτερική μεθόριος της επικράτειάς του· αν τον ολοκλήρωναν όπως εκείνοι σκόπευαν να τον ολοκληρώσουν, με αγάπη, αυτό ακριβώς θα επέτρεπε στον έρωτα να πεθάνει καλά· δηλαδή, με τα δικά τους λόγια, να συνεχίσει να ζει χωρίς αυτούς στο εσωτερικό της φυσαλίδας που είχαν δημιουργήσει».   

Χριστίνα Παπαγγελή