Το παράδοξο του Αϊνστάιν, Colin Bruce

Ένα πάρα πολύ διασκεδαστικό κι… επιμορφωτικό ταυτόχρονα βιβλίο, που απευθύνεται σε όσους λατρεύουν τα φυσικομαθηματικά αλλά και τις ιστορίες μυστηρίου. Πρόκειται για μικρές ιστορίες με πρωταγωνιστές τους γνωστούς ήρωες του Άρθουρ Κόναν Ντόυλ, δηλαδή τον Σέρλοκ Χόλμς και τον Ουότσον, οι οποίοι καλούνται να εξιχνιάσουν εγκλήματα κι ανακαλύπτουν, με τη βοήθεια των επίσης γραφικών κι υπερφίαλων επιστημόνων καθηγητών Τσάλεντζερ και Σάμερλι, ότι η λύση του μυστηρίου βασίζεται σε κάποια εφαρμογή της σύγχρονης φυσικής. Κατά κανόνα ακολουθεί εκλαΐκευση της θεωρίας με «χειροπιαστά» παραδείγματα του τύπου «έχουμε ένα τρένο μήκους 330.000 χλμ», που όμως βοηθά πάρα πολύ τον μέσο κι αδαή αναγνώστη να «συλλάβει» θεωρίες δύσκολες στην κατανόησή τους. Ενισχυτικά είναι και τα σκίτσα που πολλές φορές παρατίθενται και κάνουν πιο κατανοητά τα παράδοξα (στον μικρόκοσμο και στον μακρόκοσμο) που προσπαθεί να ανιχνεύσει η σύγχρονη επιστήμη. Παράδοξα που αφορούν τη θεωρία της σχετικότητας, την κβαντική θεωρία, τη σχέση μάζας και ενέργειας, τις ιδιότητες του ουρανίου, τη φύση και την ταχύτητα του φωτός, την αντίληψη του χρόνου και του ταυτόχρονου, τη θεωρία πιθανοτήτων κ.α.
Άλλωστε, και μόνο οι τίτλοι των υποθέσεων προσελκύουν και εξάπτουν τη φαντασία του αναγνώστη: Η υπόθεση της χαμένης ενέργειας, του προατομικού γιατρού, των ιπτάμενων σφαιρών, της σχετικής ζήλειας, της γάτας της κυρίας Χάντσον, της ερημικής παραλίας κλπ.

Βρισκόμαστε βέβαια στις αρχές του 20ου αι. Αφηγητής είναι ο προσγειωμένος και μετριοπαθής Ουότσον, που ακολουθεί με σκεπτικισμό ("Η Άλγεβρα μού προκαλεί τρόμο!" ) αλλά και με γνήσιο ενδιαφέρον τα άλματα του Σέρλοκ και των δυο άλλων, ακόμα πιο επηρμένων επιστημόνων:
-Ειλικρινά, Χόλμς, κάνω ό, τι μπορώ! Αλλά αν οι προσπάθειές σου στοχεύουν στην αναβάθμιση του μορφωτικού μου επιπέδου, οφείλεις να κάνεις κάποιες παραχωρήσεις. Για παράδειγμα, οι λεπτές έννοιες των μαθηματικών είναι πέραν των αντιληπτικών μου δυνατοτήτων!
Ο Χόλμς χαμογέλασε και στη συνέχεια σήκωσε με επισημότητα το δεξί χέρι με την παλάμη στραμμένη προς το μέρος μου.
-Σύμφωνοι, Ουότσον. Έχεις το λόγο μου γι’ αυτό: θα προσπαθήσω να ζορίσω τον εγκέφαλό σου για οτιδήποτε άλλο εκτός από τα μαθηματικά. Στην πραγματικότητα, οι μαθηματικές λεπτομέρειες έχουν συνήθως δευτερεύουσα σημασία στην επιστημονική έρευνα. Το σημαντικό είναι η κατανόηση των επιστημονικών αρχών, κι όχι οι υπολογισμοί.

Και στη σελίδα 230 (στην "Υπόθεση του ενεργειακού αναρχικού (!)" όπου μεταξύ άλλων διερευνάται η σχέση κινητικής ενέργειας και μάζας):
Δεν υπάρχει θέμα διαφωνίας όσο αφορά τους υπολογισμούς. Πρόκειται για ένα πιο λεπτό ποιοτικό σημείο: πώς θα ερμηνευτούν τα αποτελέσματα.
Έμεινα κατάπληκτος.
- Θυμάμαι από το σχολείο ότι ήταν αρκετά εύκολο να αποκτήσεις μια ποιοτική κατανόηση της επιστήμης. Οι υπολογισμοί των ποσοτικών μεγεθών ήταν αυτοί που μας έκαναν τη ζωή δύσκολη.

Έτσι λοιπόν, η αμεσότητα των …εγκλημάτων μας βάζει σ' ένα σκηνικό καθημερινότητας όπου η ανάγκη να βρεθεί λύση είναι επιτακτική. Αυτό, καθώς και η γλαφυρότητα της αφήγησης, το διάχυτο λεπτό εγγλέζικο χιούμορ που «σκιτσάρει» κυριολεκτικά τους ήρωες ("έχω εδώ μια έξυπνη συσκευή που θα αποδείξει την επιχειρηματολογία μου…"), εκτός του ότι δίνουν ανάλαφρο τόνο, προχωρούν κατευθείαν στην ουσία, στην ουσία την επιστημονική. Η ανταγωνιστικότητα και οι διαπληκτισμοί των δυο επιστημόνων Τσάλεντζερ και Σάμερλι, πέραν του ότι είναι διασκεδαστικοί, είναι έξυπνο εύρημα για να φανούν οι αντιπαραθέσεις και οι διαφωνίες πάνω σε θέματα όπως η -σωματιδιακή/κυματική- φύση του φωτός.

Το βιβλίο αυτό απευθύνεται σε μικρούς και μεγάλους, σε γνώστες της φυσικής και μη, και σε κάνει να αγαπάς τη φυσική επιστήμη και να βλέπεις πόσο άμεση είναι η σχέση της με την καθημερινότητα.

Χριστίνα Παπαγγελή