Η ταπείνωση, Φίλιπ Ροθ

Δεν ήταν και από τις χειρότερες επιλογές το μικρό αυτό βιβλιαράκι που αγόρασα με σύνδρομο στέρησης από… σταθμό του ΚΤΕΛ. Έχοντας κορεστεί από τα βιβλία του Ροθ, που κινούνται πάνω κάτω στο ίδιο μοτίβο τα τελευταία χρόνια, δεν θα το αγόραζα υπό άλλες συνθήκες. Όμως, όπως επισημαίνει και η Βιβή Γ., ο άνθρωπος αυτός έχει «επινοήσει ένα εντελώς καινούργιο λογοτεχνικό είδος σε παγκόσμιο επίπεδο, το μόνιμο μυθιστόρημα! Το μόνιμο μυθιστόρημα, μια εναλλασσόμενη δηλαδή ως προς το πρόσωπο αφήγηση διαρκείας, που απλώς χωρίστηκε υποχρεωτικά σε τριάντα ως τώρα συνέχειες, αφού τόσες φορές έγραψε -καταιγιστικά ως επί το πλείστον κείμενα- αραδιάζοντάς τα σε σελίδες κι αριθμώντας τις αυτές ξεκινώντας από το ένα κάθε φορά και δίνοντάς τους φαινομενική αυτοτέλεια». Με άλλα λόγια, μπορεί ο Ροθ να επαναλαμβάνει τον εαυτό του, αλλά εάν σε συναρπάζει το γράψιμο του συγγραφέα και σ ενδιαφέρει η θεματική του, είναι σταθερή αξία.

Και η γραφή είναι πάντα συναρπαστική… Από τις πρώτες πρώτες φράσεις το κοινωνικοψυχολογικό ενδιαφέρον  διεγείρεται:

Είχε χάσει τη δύναμη να σαγηνεύει. Η ορμή του είχε ξοδευτεί. Ποτέ δεν είχε αποτύχει στο θέατρο, ό, τι είχε κάνει ήταν ρωμαλέο και πετυχημένο, ξαφνικά όμως είχε συμβεί κάτι τρομερό: δεν μπορούσε να παίξει. Ο πρωταγωνιστής εδώ (περσόνα προφανώς του συγγραφέα, όπως και ο Ζούκερμαν, ο Πορτνόι κ.α.) είναι ένας εξηντάρης πετυχημένος ηθοποιός που χάνει την υποκριτική του δύναμη (ο μόνος ρόλος που του ταίριαζε ήταν ο ρόλος  ενός ανθρώπου που παίζει έναν ρόλο)! Τα ερωτηματικά πώς, γιατί, τι γίνεται τώρα κρατούν τον αναγνώστη, ο οποίος σε πολλές περιπτώσεις ταυτίζεται…

Δεν είναι μόνο αυτή η δύναμη όμως που χάνει σιγά σιγά ο πρωταγωνιστής. Από ταπείνωση οδηγείται σε ταπείνωση, εξ ου και ο τίτλος, και ουσιαστικά η θεματική του γυρίζει -πάλι- γύρω από το ανεξάντλητο θέμα της πάλης με τον χρόνο και τα γηρατειά. Οι «ήττες» διαδέχονται η μια την άλλη: η γυναίκα του δεν τον αντέχει πια, μένει μόνος και τον καταλαμβάνουν κρίσεις πανικού που τον οδηγούν σε ψυχιατρική κλινική, έχει διάφορους πόνους σ όλο του το σώμα. Όλες του οι εμπειρίες από δω και μπρος αποτελούν μέρος μιας δίνης προς την παρακμή: το να βγαίνεις στη σκηνή και να μη μπορείς να παίξεις. Το να περπατάς γυμνός σ έναν πολυσύχναστο δρόμο της πόλης, το να δίνεις κάποιες κρίσιμες εξετάσεις εντελώς απροετοίμαστος, το να πέφτεις από έναν γκρεμό, το να ανακαλύπτεις στην εθνική οδό ότι τα φρένα σου δεν δουλεύουν.

Η τελική όμως πτώση επέρχεται αφού μεσολαβεί μια άλλη φάση, της οποίας ο τίτλος είναι η μεταμόρφωση. Ο πρωταγωνιστής καταφέρνει να βγει απ΄ το πηγάδι χάρη στη μεταμορφωτική δύναμη του έρωτα… Και τότε εμφανίστηκε η Πεγκίην. Μια παράδοξη σχέση με την ομοφυλόφιλη (που αποδείχτηκε αμφίφυλη) κόρη ενός φιλικού ζευγαριού, μια σχέση παράταιρη και λόγω ηλικίας, τον γεμίζει και πάλι ζωή και αισιοδοξία. Ο συγγραφέας περιγράφει βήμα βήμα την εξέλιξη απαντώντας στα ερωτηματικά που ο αναγνώστης (και ο ίδιος) θέτει, πώς έρχονται κοντά δυο τόσο ανόμοιοι άνθρωποι. Φαίνεται ότι η κοινή προδοσία που βιώσαν στο παρελθόν τους ενώνει. Όμως και κάτι άλλο: Το κεφάλαιο δεν επιγράφεται «η μεταμόρφωση» μόνο γιατί μεταμορφώνεται ο Σάιμον. Η Πεγκίην σιγά σιγά απεκδύεται το λεσβιακό της μανδύα και μεταμορφώνεται σε «θηλυκό», χάρη στη γενναιοδωρία του Σάιμον. Μαλλιά, ρούχα, τακούνια. Δοκιμάζει έναν καινούριο ρόλο και δείχνει να το απολαμβάνει μέχρι που υπεισέρχονται οι κοινωνικοί παράγοντες.

Και οι δυο διακινδυνεύουν και οι δυο ρισκάρουν. Και οι δυο απολαμβάνουν τον έρωτα, η Πεγκίην ίσως τον καινούριο της ρόλο, ο Σάιμον την ενεργητική και γεμάτη πρωτοβουλίες σεξουαλικότητα της συντρόφου του. Οι σεξουαλικές αποκλίσεις τους θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι μέρος της ταπείνωσης, εφόσον δεν είναι πάντα της προτίμησης του Σάιμον. Από ένα σημείο και μετά η ηδονή ξεφεύγει από την απόλαυση και γίνεται παράφορη ζήλεια και ανασφάλεια. Ο ήρωάς μας παραπαίει ανάμεσα στην πίστη-ελπίδα και την πλήρη αποκαρδίωση, και ο Ροθ είναι μάστορας στο να αποδίδει αυτόν τον ψυχισμό.

Χριστίνα Παπαγγελή