Η σκιά του ανέμου, Carlos Ruiz Zafón

Ένα ακόμα βιβλίο μυστηρίου έγραψε ο γνωστός από το «Παιχνίδι του αγγέλου» συγγραφέας, ένα «βιβλίο για τα βιβλία», όπου ο πρωταγωνιστής Ντανιέλ προσπαθεί να εξιχνιάσει το μυστήριο που περιβάλλει τον συγγραφέα του βιβλίου «Η σκιά του ανέμου», τον Χούλιαν Καράξ! Πέρα από την αστυνομικού τύπου υπόθεση που συναρπάζει σε μεγάλο βαθμό τους λάτρεις των μυστηρίων, είναι ένα βιβλίο για τη σαγήνη της λογοτεχνίας∙ και εδώ θα συμφωνήσω με την αγαπητή βιβλιόφιλη φίλη Κ.Β. που επισήμανε ότι υπάρχει μια διακειμενική συγγένεια με το βιβλίο αυτό και το «Νυχτερινό τρένο για τη Λισαβόνα» του Πασκάλ Μερσιέ, εφόσον κι εδώ ο κεντρικός ήρωας μαγεύεται σε τέτοιο βαθμό από κάποιο βιβλίο, ώστε αναζητά απεγνωσμένα τον -εξαφανισμένο κι εδώ- συγγραφέα, πράγμα που καθορίζει τη ζωή του και τις επιλογές του.

Η βασική σύλληψη είναι πρωτότυπη και ελκυστική: Ο εντεκάχρονος πρωταγωνιστής και αφηγητής Ντανιέλ είναι ένα έξυπνο αγόρι ορφανό από μητέρα, που αγαπά ιδιαίτερα τα βιβλία (γιος του περιθωριακού παλιοβιβλιοπώλη Σεμπέρε που είναι δευτερεύων χαρακτήρας στο «Παιχνίδι των αγγέλων»). Βρίσκουμε κι εδώ, όπως και στο προηγούμενο βιβλίο το εύρημα του υποβλητικού «Κοιμητηρίου των λησμονημένων βιβλίων», ενός  χώρου όπου συγκεντρώνονται ένα αντίτυπο από όλα βιβλία που ήταν καταδικασμένα να καταστραφούν και να σιωπήσουν για πάντα, βιβλία που διατηρούν τη μνήμη και την ψυχή χρόνων και θαυμάτων που δε θυμάται πια κανείς. Εκεί  οδηγεί ο πατέρας τον γιο του στα ενδέκατά του γενέθλια για να διαλέξει βιβλίο -και οι συμβολισμοί είναι σημαδιακοί. Το μοιραίο βιβλίο που διαλέγει «κατά τύχη» ο Ντανιέλ (η «Σκιά του ανέμου»),  θα το διεκδικήσουν κι άλλοι αλλά ο Ντανιέλ  δεν το αποχωρίζεται ακόμα κι όταν τον εκβιάζουν.

Από κει και πέρα κλιμακώνεται το μυστήριο. Ποιος είναι ο μυστηριώδης ξένος, που προσομοιάζεται με τον διάβολο (κάτι τέτοιες νύξεις μ έκαναν λίγο να ξενερώσω, αλλά ευτυχώς δεν υπάρχει καθόλου μεταφυσικό στοιχείο), για ποιο λόγο  παρακολουθεί τον Ντανιέλ, για ποιο λόγο επιμένει να αποκτήσει το βιβλίο, ποιος είναι αλήθεια ο συγγραφέας Χούλιαν Καράξ και ποια η πραγματική του βιογραφία∙ στην αναζήτηση αυτή εμπλέκονται κι άλλα μικρότερης κλίμακας μυστήρια, ενώ οδηγός και βοηθός του Ντανιέλ είναι ο πολύ γραφικός, ιδιόρρυθμος και έντονα συναισθηματικός  Φερμίν Ρομέρο δε Τόρες, που τον περιμάζεψαν ως ζητιάνο και με τις σφαιρικές του γνώσεις, την τόλμη και την εξυπνάδα του διεισδύει  και ξεκλειδώνει τα μυστικά στα οποία σκοντάφτει.

Ο Ντανιέλ για να προστατεύσει το βιβλίο το ξανακρύβει στο «Κοιμητήριο των λησμονημένων βιβλίων», αλλά γι αυτόν είναι πια μονόδρομος το να αποκαλύψει το μυστήριο της ζωής και του θανάτου του συγγραφέα Καράξ.  Η ιστορία είναι πράγματι σαγηνευτική αν και κάπου προς τη μέση «κάνει κοιλιά», με την έννοια ότι στην προσπάθειά του ο Θαφόν να απαντήσει σε όλα τα ερωτήματα του αναγνώστη, περιπλέκει υπερβολικά την υπόθεση, κοινώς το «παρατραβάει», παραθέτει δε μια ιδιαίτερα εκτεταμένη παρέκβαση.  Εξίσου τραβηγμένη βρήκα την τελική-τελική έκβαση, που κατά τη γνώμη μου προσβάλλει και την αληθοφάνεια.

Παρόλες αυτές τις αδυναμίες σε επίπεδο πλοκής, το ύφος είναι συναρπαστικό, ιδιαίτερα όσο αφορά τις αποχρώσεις του έρωτα, που είναι άλλωστε κυρίαρχος στο βιβλίο: αρχικά η «γυναίκα με τα άσπρα», η τυφλή αλλά πανέμορφη, διάφανη Κλάρα, δημιουργεί αναστάτωση στον εντεκάχρονο ήρωα (ο σφυγμός μου χτυπούσε σαν τρελός κι ευγνωμονούσα τη θεία πρόνοια για το ότι δεν υπήρχαν αυτόπτες μάρτυρες για να αντιληφθούν το φλόγισμα στα μάγουλά μου/είχα μείνει πλέον άφωνος, στο έλεος αυτού του πλάσματος στου οποίου τα λόγια και τη γοητεία δεν είχα τρόπο, αλλά ούτε και διάθεση να αντισταθώ). Ο έρωτας του ενήλικα πια Ντανιέλ με τη Μπέα, όπου η εφηβική ειρωνεία και το μίσος γίνεται αγάπη με βήματα σταδιακά (μας προστάτευε το λυκόφως κι εκείνη η σιωπή της εγκατάλειψης, που φέρνει κοντά τους άγνωστους, κι ένιωσα την τόλμη να πω οτιδήποτε, κι ας ήτανε η τελευταία φορά/κάποιος είπε ότι από τη στιγμή που σταματάς για να σκεφτείς αν αγαπάς τον άλλον, δεν τον αγαπάς πια/ο πιο σοφός άνθρωπος στον κόσμο, ο Φερμίν, δεν μου είχε πει τίποτα γι αυτό το παράξενο τρέμουλο των χεριών που καθιστούσε κάθε κουμπί, κάθε φερμουάρ, ένα έργο υπεράνθρωπο/δεν μου είχε πει τίποτα γιατί ήξερε πως το θαύμα συμβαίνει μόνο μια φορά, πως όταν συνέβαινε, μιλούσε τη δική του, μυστική γλώσσα, που μόλις αποκαλυπτότανε χανότανε για πάντα)∙ τέλος, οι μοιραίοι έρωτες της Πενέλοπε και της Νούρα Μονφόρτ με τον συγγραφέα, τον Χούλιαν Καράξ, περιγράφονται εσωτερικά και πολύ πειστικά, σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα παίζουν λειτουργικό ρόλο στην εξέλιξη της υπόθεσης.

Εξίσου κυρίαρχο ρόλο έχει και το θέμα της φιλίας, και μάλιστα σε διαφορετικές φιλικές σχέσεις: Φερμίν-Ντανιέλ, Ντανιέλ-Τομάς (παρατήρησα αυτόν τον ντροπαλό και σιωπηλό γίγαντα που τριγυρνούσε μέσα στις τάξεις και στους διαδρόμους του σχολείου σαν μια αδέσποτη ψυχή). Δεν βλέπουμε μόνο τις εκδηλώσεις φιλίας όπως είναι η αυτοθυσία του Μικέλ από την αγάπη του στον Χουλιάν, αλλά ο Θαφόν κάνει τον αναγνώστη να καταλάβει/νιώσει και ποιοι είναι οι ενδότεροι λόγοι που συνδέουν τους δυο φίλους.

Ενδιαφέρον έχει και το ιστορικό πλαίσιο, αλλά δε νομίζω ότι δικαιολογείται ο όρος «ιστορικό μυστήριο», όπως αναφέρει η Biblionet . Οι πινελιές αυτές αφορούν αναφορές στον ισπανικό εμφύλιο, στο φρούριο του Μοντζούικ στη Βαρκελόνη όπου θανατώθηκαν πολλοί δημοκρατικοί (και πρόσωπα του βιβλίου) και η απειλητική παρουσία του επιθεωρητή Φερμέρο, του οποίου οι μέθοδοι παραπέμπουν στη σκοτεινή αυτή περίοδο της ισπανικής ιστορίας. Τέλος, θα δανειστώ από τον librofilo το σχόλιο που έκανε για το «Παιχνίδι του αγγέλου», ότι το γκόθικ στοιχείο του μυθιστορήματος ενισχύεται από την έντονη παρουσία της Βαρκελώνης στην δράση.

Χριστίνα Παπαγγελή