Γιώργου Οικονομάκου «Σεβάχ ο αριστερός»

Κι αν μου μελλόταν να ξαναγεννιόμουνα
τον ίδιο δρόμο θα’ κανα ξανά
Γκαμπριελ Πέρι

Όπως αναγράφεται στον υπότιτλο, πρόκειται για τις αναμνήσεις του 84χρονου συγγραφέα, από τις δεκαετίες 1930-1990. Ο τίτλος φαντάζει υπερβολικός κι αλαζονικός, αλλά γρήγορα το περιεχόμενο δικαιώνει τον αυτοχαρακτηρισμό του Οικονομάκου ως «Σεβάχ». Βίος και πολιτεία ο αφηγητής μας, άνθρωπος που «βούτηξε» στα βαθιά από μικρό παιδί, άνθρωπος της άμεσης δράσης, της πρώτης γραμμής, όχι της θεωρίας αλλά της πράξης, και μάλιστα απ’ την πλευρά των «κυνηγημένων».
Ένα αδρό περίγραμμα μιας ζωής «πλούσιας με όσα κέρδισε στο δρόμο…» αποδεικνύει του λόγου το αληθές: γεννημένος στο Μεταξουργείο, 12 χρονών το σκάει απ’ το σπίτι για να πάει στην … Αμερική, καταφέρνει να κρυφτεί σ’ ένα σαπιοκάραβο αλλά τον ανακαλύπτουν, τον διώχνουν και γυρνάει με τα πόδια από Πάτρα, 16 χρονών μπαίνει στα καράβια (γνώρισε και τον Καββαδία), τον διώχνουν μετά ένα χρόνο λόγω πολιτικών πεποιθήσεων (αρχίζει και μυείται στην αριστερά), και με το ξέσπασμα του πολέμου αρχίζει η περιπλάνηση: Ελ Αλαμέιν, Αλεξάνδεια (νοσοκομείο), Τομπρούκ, Βεγγάζη, και μετά το τέλος του πολέμου περιήγηση σ’ όλες τις φυλακές: Πειραιά, Ζάκυνθο, Μακρόνησο, Γιούρα, Κεφαλλονιά, Ακροναυπλία, Αλικαρνασσό, Αίγινα … Μετά από λίγα χρόνια, η περιπέτεια της δικτατορίας τον οδηγεί στο Παρίσι απ’ όπου συνεχίζει την επαναστατική του δράση, και μετά τη μεταπολίτευση ζει στις Βρυξέλλες και … στη Βενεζουέλα, στην εκεί πρεσβεία. (πολύ κατατοπιστική η αντίστοιχη δημοσίευση του librofilo).
Έτσι έχουμε μια αφήγηση γοητευτική, με χιούμορ και και κάθε παράγραφος του βιβλίου είναι σχεδόν ένα αυτοτελές επεισόδιο που παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον. Ιστορίες, εμπειρίες, μαρτυρίες…Το στοιχείο της περιπέτειας είναι πολύ έντονο και ο ζωντανός προφορικός λόγος (πρόκειται για απομαγνητοφωνημένα κείμενα, καθώς, όπως λέει κι ο ίδιος ο συγγραφέας, δεν τα πήγαινε και πολύ καλά με τα γράμματα…), σε μεταφέρουν άμεσα στο κλίμα της εποχής- πάντα από την αριστερή σκοπιά βεβαίως. Αναγνωρίζει κανείς τις εμπειρίες που περιγράφει ο Τσίρκας στις Ακυβέρνητες Πολιτείες (το ρόλο της αριστεράς στην Αίγυπτο και Μέση Ανατολή, την προσπάθεια των Άγγλων να διαλύσουν την αξιοθαύμαστη οργάνωση τους, το έγκλημα της αποστολής της Γ΄ταξιαρχίας στο Λίβανο, την «προδοσία» εκ μέρους της ηγεσίας του Κομ. Κόμματος, την καρτερικότητα ορισμένων συντρόφων κλπ.) αλλά και του Δημήτρη Ραπτόπουλου στο έργο του «Άρης ο εξόριστος», για τον Άρη Αλεξάνδρου. Μαρτυρίες πολύτιμες, προσωπικά βιώματα, για την αντικειμενικότητα των οποίων κρατά φυσικά ο καθένας τις επιφυλάξεις του (και ποιος δεν ωραιοποιεί, ή έστω αναδιαμορφώνει τις αναμνήσεις του με το πέρασμα του χρόνου;). Στοιχεία και γεγονότα λίγο πολύ γνωστά που παίρνουν ωστόσο σάρκα και οστά όταν τα βλέπεις μέσα σε μια καθημερινότητα.
Ωστόσο, στο βιβλίο αυτό δεν γοητεύεσαι τόσο απ’ το ύφος ούτε απ’ την αφήγηση, όσο απ’ το περιεχόμενο και απ’ τον άνθρωπο που κρύβεται από πίσω. Κι ας έχεις την υποψία ότι είναι λίγο …παραμυθάς. (Δεν είναι π.χ. πολύ ξεκάθαρη η σχέση του με τον Ζαχαριάδη. Μας λέει ότι εξέθεσε σε συνδιάσκεψη όπου παρευρισκόταν κι ο Ζαχαριάδης την κατάσταση στη Μέση Ανατολή, το ότι η ηγεσία πρόδωσε τους αιματηρούς αγώνες των συντρόφων με το να στείλει ευχαριστήριο γράμμα στον Τσώρτσιλ για τη στάση του απέναντί τους, παρόλα αυτά ο Ζαχαριάδης τον σεβάστηκε, τον τίμησε με κάποιο τρόπο).
Πειθαρχικός βέβαια στο Κόμμα, αμφισβητεί ωστόσο –εκ των υστέρων;- κάποιες πρακτικές του, όπως το ότι … καταδίκαζε το …ρεμπέτικο τραγούδι (μέχρι το 1960 τουλάχιστον) ή, ακόμα πιο ουσιαστικά, όπως το «’’πρώτο μάθημα του Παπαρήγα, ότι «κομματικοτητα θα πει πίστη, πειθαρχία στην καθοδήγηση. Η καθοδήγηση είναι το Κόμμα.’’ Αυτό ήταν το πρώτο μάθημα που άκουσα απ’ τον Παπαρήγα. Φυσικά, με παραξένεψε λιγάκι, γιατί δεν μπορούσα να ταυτίσω απόλυτα την καθοδήγηση με το Κόμμα». Έρχεται σ’ επαφή με πολλές προσωπικότητες της αριστεράς (Φαράκο, Δρακόπουλο, Φλωράκη, Χατζή κλπ.) ορίζεται … φύλακας (μπράβος!) του Θεοδωράκη (ο οποίος, σημειωτέον, δεν πρόσεχε λέει καθόλου τον εαυτό του!), και άλλες πνευματικές φυσιογνωμίες όπως την Ζέη και τον Σεβαστίκογλου, τον Καζαντζίδη, τον Ελεφάντη, τον Κούνδουρο, κ.α.
Η έλλειψη μόρφωσης κατά τη γνώμη μου αποτελεί αρετή- δεν υπάρχουν προσπάθειες ερμηνείας, ούτε απόδοσης ευθυνών, παρά η μαρτυρία ενός απλού και ταπεινού ανθρώπου της δράσης που σκέπτεται, αλλά βασικά ενεργεί. Δεν είναι τυχαίο που του είχαν δώσει το προσωνύμι «Ζορμπάς». Όσο αφορά τον Οικονομάκο ως συγγραφέα όμως, εμένα το όλο στυλ μού θύμισε λίγο Μακρυγιάννη, και όσο αφορά τον τρόπο παρουσίασης αλλά και το περιεχόμενο.
Σημειώνω πρόχειρα κάποια σημεία που μ’ εντυπωσίασαν ως μαρτυρίες:
· …γνωστός κομμουνιστής, Μπαμιάς λεγόταν. Έλεγε ότι αυτός ο πόλεμος είναι ένας πόλεμος ιμπεριαλιστικός, που γίνεται για το μοίρασμα των αγορών και των αποικιών, και δεν μπορεί να ενδιαφέρει καθόλου εμάς τους εργάτες και γενικότερα την εργατική τάξη. Αυτά βέβαια στην αρχή του πολέμου, γιατί ο ίδιος ο άνθρωπος, όταν χτυπήθηκε η σοβιετική ένωση, έλεγε ότι ο πόλεμος είναι εθνικοαπελευθερωτικός, αντιφασιστικός, πατριωτικός… (..) Κι ο Καββαδίας ήταν αριστερός, αλλά δεν υποστήριζε ότι εμάς δεν μας ενδιαφέρει ο πόλεμος.
· (Στην Αίγυπτο) το καθεστώς που υπήρχε κάτω απ’ τον εγγλέζικο αποικιοκρατικό ζυγό ήταν απάνθρωπο. Οι άνθρωποι ήταν εξαθλιωμένοι, και όταν άρχισε ο Ρόμελ να προχωράει προς την Αλεξάνδρεια οι Αιγύπτιοι ετοιμάζονταν να τον υποδεχτούν σαν απελευθερωτή.
Καθώς ξεφυλλίζω το βιβλίο ξανά, δυσκολεύομαι να επιλέξω, είναι τόσα πολλά τα αξιομνημόνευτα περιστατικά… θα ήθελα απλώς να επισημάνω, για όσους διδάσκουν τη «Σοροκάδα» του Ν. Κάσδαγλη στην Γ’ Λυκείου, ότι στις σελ. 44-45 υπάρχει απόσπασμα που είναι ωραιότατο για … παράλληλο κείμενο!!

Χριστίνα Παπαγγελή