Paul Auster, Αόρατος

Η απότομη μεταβολή της τύχης (αριστοτελική «περιπέτεια») και τα απρόοπτα είναι το χαρακτηριστικό αυτού του ψυχογραφικού μυθιστορήματος του Πωλ Όστερ, όπως άλλωστε και των περισσότερων βιβλίων του. Θα έλεγε κανείς, ότι, αν εξαιρέσουμε κάποιες τεχνικού τύπου ατέλειες στην πλοκή, είναι ένα από τα πιο ολοκληρωμένα του έργα, με την έννοια ότι υπάρχει συγκεκριμένο μυστήριο- ηθικό δίλημμα (αφού μιλήσαμε για Αριστοτέλη, ας πούμε «δέση»), και επαρκείς απαντήσεις, «λύση» στα ερωτήματα. Αρχή, μέση, τέλος˙ δεν αφήνει μισοτελειωμένες ή ανολοκλήρωτες υποθέσεις όπως συχνά γίνεται σε άλλα του έργα, μεταμοντερνίζοντα. Και όπως πάντα, ο αναγνώστης απολαμβάνει το συναρπαστικό γράψιμο, που τον κάνει να «ρουφάει» το βιβλίο.

Η δομή που επέλεξε ο συγγραφέας είναι κι αυτή ευρηματική: το πρώτο μέρος, όπου σε α΄ενικό αφηγείται ο συγγραφέας πρωταγωνιστής Άνταμ Γουόκερ το πάθημά του όταν ήταν περίπου 20 χρόνων (αυτό που ονομάσαμε «δέση»), είναι και το πρώτο μέρος του δικού του βιβλίου , του βιβλίου όπου προσπαθεί να καταγράψει την τρομερή του περιπέτεια. Στο δεύτερο μέρος αφηγητής είναι ένας φίλος του, συγγραφέας κι αυτός, που τον συμβουλεύει κατά κάποιον τρόπο να  συνεχίσει το βιβλίο του σε β΄ ενικό (φυσικά παρατίθεται στο ακέραιο). Ενώ η αγωνία του αναγνώστη κορυφώνεται όσο αφορά την πλοκή, το επόμενο μέρος του μυθιστορήματος του ήρωα παρατίθεται σε γ΄ ενικό, κι αυτή τη φορά το καταγράφει ο φίλος- συγγραφέας από πρόχειρες, τηλεγραφικές σημειώσεις του Άνταμ. Τέλος, η υπόθεση κλείνει με την παράθεση ενός ημερολογίου μιας δευτερεύουσας ηρωίδας.

Έχουμε λοιπόν στην πρώτη φάση μια μεγάλη εσωτερική σύγκρουση, μια εσωτερική πάλη που σπρώχνει τον Άνταμ στο να ζητά «εκδίκηση», ή μάλλον αποκατάσταση της ηθικής τάξης: ο γοητευτικός του «μέντορας», ο άνθρωπος με τις χιλιάδες γνωριμίες που προσφέρθηκε να τον προωθήσει ως συγγραφέα (ευφυής, εκκεντρικός, απρόβλεπτος, με απεχθείς όμως πολιτικές απόψεις), ένας απρόβλεπτος κυριαρχικός τύπος προβαίνει σ ένα απροσδόκητο έγκλημα, από τυχαίο περιστατικό, , μπροστά στα έκπληκτα μάτια του Άνταμ! Ο ήρωας έχει αισθανθεί από την αρχή ότι υπήρχε κάτι αντιπαθητικό πάνω του, κάτι αόριστα απωθητικό. Πως πίσω από το χιούμορ, την εξυπνάδα ή τη γενναιοδωρία κρυβόταν ένα σκοτάδι κι ένας κυνισμός που τον έκαναν αδίσταχτο. Ωστόσο, ο Άνταμ μαγνητίστηκε σαν την πεταλούδα, και μάλιστα πιάστηκε για τα καλά στην παγίδα εφόσον είχε ερωτική σχέση με την ερωτική σύντροφο του Μπορν. Η θέση του Άνταμ μετά τον φόνο είναι δεινή, στην αρχή δειλιάζει (αυτή η αδυναμία αντίδρασης είναι με διαφορά το πιο κατακριτέο πράγμα που έχω κάνει ποτέ, η χειρότερη στιγμή της καριέρας μου ως ανθρώπινου όντος) αλλά με χίλιους δισταγμούς κάνει στο τέλος ό, τι περνά από το χέρι του για να καταδώσει τον Μπορν και να φέρει στο φως την αλήθεια. Από κει και πέρα ξέρει ότιη ζωή του βρίσκεται σε κίνδυνο.

Αυτή είναι η «δέση» κι αυτό είναι το πρώτο μέρος του πραγματικού και του πλασματικού βιβλίου.

Στο επόμενο όμως μέρος δεν βλέπουμε τη συνέχεια της προηγούμενης ιστορίας! Όπως προανήγγειλε ο Άνταμ στον φίλο του συγγραφέα, ο τελευταίος μπορεί και να τον αντιπαθήσει ή να τον μισήσει στο μέρος αυτό του βιβλίου του (που αποκαλείται « καλοκαίρι»). Του το εμπιστεύεται όμως, αφενός για να τον συμβουλευτεί, αφετέρου γιατί, ο εξηντάχρονος πια Άνταμ πάσχει από ανίατη ασθένεια κι έχει πολύ λίγο χρόνο μπροστά του. Το μέρος αυτό είναι πιο συναισθηματικό, εδώ εξιστορεί την τραγική οικογενειακή του ζωή, δίνοντας έμφαση στον θάνατο του μικρού αδερφού και τη σχέση με την αδερφή του, την Γκουίν. Οι ερωτικές περιγραφές, όπως και στο πρώτο μέρος είναι γλαφυρότατες. Είναι ανάγλυφες, με την έννοια ότι δίνονται χειροπιαστά όλα τα στοιχεία για να νιώσει ο αναγνώστης την ιδιαιτερότητα του σεξουαλικού/ερωτικού πόθου.

Κι εδώ υπάρχει εσωτερική σύγκρουση.

Μέχρι στιγμής ο αναγνώστης έχει μπει βαθιά στην ψυχολογία του ήρωα, τον έχει «συν- παθήσει» κι έχει περιέργεια για το πώς θα καταλήξουν οι δυο εσωτερικοί άξονες σύγκρουσης. Όμως και πάλι τον περιμένουν απανωτές εκπλήξεις, όχι μόνο όσο αφορά τα γεγονότα, αλλά και τον χαρακτήρα του ήρωα. Εδώ κατά τη γνώμη μου υπάρχει μια «ανορθογραφία»: θα περίμενε κανείς ότι ένας χαρακτήρας τόσο ακέραιος ώστε να ταραχτεί με το ανομολόγητο έγκλημα και να διακινδυνεύσει τη ζωή του για την αποκατάσταση της αλήθειας, δε θα χρησιμοποιούσε αθέμιτα μέσα για εκδίκηση. Απ την άλλη, ο Πολ Όστερ ως συνήθως ακροβατεί: αφήνει θολά και ασαφή τα κίνητρα κι ο αναγνώστης έχει στοιχεία είτε να καταδικάσει τη συμπεριφορά του Άνταμ, είτε να τον δικαιολογήσει.

Χριστίνα Παπαγγελή