Ο άγγελος του Βορρά, Μίκα Βαλτάρι (Mikael Karvazalka, τίτλος πρωτότυπου)

Το μυαλό μου έβραζε κιόλας απ τα σχέδια

που μου χαν εμπνεύσει η φιλαργυρία μου και η φιλοδοξία μου!

Σκεφτόμουν πως κρατάγαμε στα χέρια μας

το πεπρωμένο όλου του κόσμου!

Χορταστικό ιστορικό μυθιστόρημα από τον μάστορα του είδους (κορυφαίο του Βαλτάρι «Ο Αιγύπτιος»).  Μυθιστόρημα που σε κάνει να αγαπήσεις την ιστορία, και μάλιστα την στριφνή/άχαρη ιστορία του 15^ου 16^ου  αιώνα, της μεταρρύθμισης και αντιμεταρρύθμισης, της Ιεράς εξέτασης, της ατέλειωτης σειράς από πολέμους και ανταγωνισμούς ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη, της εξέγερσης των χωρικών ενάντια στους ευγενείς/φεουδάρχες∙ εποχή  των μεγάλων ανακαλύψεων, της αμφισβήτησης,  της γέννησης των επιστημών.

Είναι αδύνατον να παρακολουθήσεις το βιβλίο αν δεν συμβουλεύεσαι κάθε τόσο  την πολύ κατατοπιστική εισαγωγή (είναι άραγε του μεταφραστή; Οι εκδόσεις Κάκτος του 1989 δεν το κάνουν σαφές), όπου παρατίθενται, εκτός από το χρονολόγιο της βιογραφίας του πρωταγωνιστή, χρονολόγιο της επανάστασης στη Σουηδία, χρονολόγιο της μεταρρύθμισης του Λούθηρου στα γερμανικά κράτη, χρονολόγιο του Πολέμου των Χωρικών, και χρονολόγιο των ιταλικών γαλλικο-γερμανικών πολέμων!

Όταν λοιπόν ο καλοπροαίρετος αναγνώστης καταφέρει να ξεμπλέξει τους Καρόλους και τους Φραγκίσκους, ξεκαθαρίσει ποιοι ήταν με το μέρος του βασιλιά της Δανίας Χριστιανού 2^ου ο οποίος ήθελε την ένωση της Σουηδίας και της Φινλανδίας, κλπ κλπ, και καταλάβει τις μάχες και τα συμφέροντα, απολαμβάνει πραγματικά μια εξαιρετική περιπέτεια που τον μεταφέρει στον παλμό της προαναγεννησσιακής Ευρώπης.

Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση έχει ως άξονα τον βίο και την πολιτεία του  Mikael Karvazalka  (εξ ου και ο τίτλος του βιβλίου στα φινλανδικά), παρωνύμι του Μίκαελ Μπαστ. Γεννημένος στο Άμπο[1] στη Φινλανδία, σε μια εποχή όπου η Φιλανδία εξαρτιόταν από τη Σουηδία, [2]γίνεται από πολύ νωρίς θύμα της δίνης της ιστορίας, εφόσον την ανύπαντρη μάνα του σκότωσαν οι Δανοί («Ζυτλανδοί»), και τον μεγαλώνει σα δικό της παιδί η Πίρχο Καρβαζάλκα[3] (=τριχωτό πόδι). Η Πίρχο, παρόλο που η ίδια ασχολείται με βότανα και μαγικές δυνάμεις, φροντίζει για την εκπαίδευση του Μίκαελ. Ο συγγραφέας  χτίζει μια προσωπικότητα στα μέτρα της εποχής, κατάλληλο ώστε να μπορεί να τον εμπλέξει άνετα με όλα τα σημαντικά, κοσμικά κι εκκλησιαστικά γεγονότα: είναι ορφανός από ανύπαντρη μητέρα, επομένως δεν μπορεί να ακολουθήσει την εκκλησιαστική σταδιοδρομία. Είναι περίεργος/φιλομαθής, έχει πάθος για τα βιβλία, είναι φιλόδοξος, τυχοδιώκτης, ολίγον καιροσκόπος, ολίγον αμοραλιστής, αδίστακτος και τολμηρός. Είναι και τυχερός, εφόσον η Πίρχο που τον περιμαζεύει και τον προστατεύει, φροντίζει για τη μόρφωσή του. Διακατέχεται πάντα από την επιθυμία να γίνει πάστορας, ομολογεί όμως ευθαρσώς ότι το κίνητρό του είναι γιατί η χειροτονία αποτελεί τη μόνη πόρτα που επιτρέπει τη συνέχιση των σπουδών και ίσως την επίτευξη μιας πανεπιστημιακής θέσης ή κάποιου εκκλησιαστικού αξιώματος (Είσαι παιδί προικισμένο, η τάση όμως που έχεις για να εμβαθύνεις τα πράγματα και με τις απορίες σου να δυσκολεύεις ακόμα και τους πιο ικανούς, μ έχει συχνά βάλει σε ανησυχία. Πολλές φορές μου φαίνεται ότι δεν υπακούς μέσα σου στη χριστιανική ταπεινοφροσύνη αλλά στην πιο καταδικάσιμη αλαζονεία)! Άλλωστε, αφενός το «αμάρτημα της προέλευσής του» δεν του επιτρέπει να ακολουθήσει το δρόμο της εκκλησίας, αφετέρου το επιστημονικό του πνεύμα διατυπώνει αιρετικές αντιλήψεις...

Ο ήρωάς μας λοιπόν, φύση τυχοδιωκτική, φιλοπερίεργη και παθιασμένη, μαζί με το αδιάσπαστο δίδυμό του, τον μεγαλόσωμο και χειροδύναμο Άνντι (το μοτίβο θυμίζει Αστερίξ/Ομπελίξ, ή, Δον Κιχώτη/Πάντσο) ανοίγεται στο άγνωστο. Παρόλο που ζει τη ζωή του τυχοδιώκτη, όμως, προτιμά το δρόμο της γνώσης. Μετά από περιήγηση με περιπέτειες καταλήγει στην Πόλη του Φωτός, το Παρίσι, που είναι από τις πιο ευτυχισμένες περιόδους της ζωή του (ήμουν ακόμη νέος, η ψυχή μου ήταν ακόμη αγνή. Το απέραντο βασίλειο της γνώσης ανοιγόταν μπροστά μου, κι όντας ελεύθερος φοιτητής μπορούσα να περάσω πολλές πόρτες που λίγοι μόνο μπορούσαν ν  ανοίξουν. Μου προξενούσε μέθη το ότι το ανθρώπινο πνεύμα δεν γνώριζε κανένα εμπόδιο και το ότι δεν υπήρχε τίποτα ανώτερο από τη γνώση. Καταβροχθίζει τα βιβλία και τα συγγράμματα στη βιβλιοθήκη, κάποια στιγμή μάλιστα γνωρίζει και τον Έρασμο (για το «Εγκώμιο της τρέλας»: ποτέ κάτι που είχα διαβάσει δεν μ είχε αναστατώσει σε τέτοιο βαθμό! Το γραπτό αυτό ήταν τόσο ειρωνικό που’ ταν σαν δηλητήριο για το πνεύμα μου και ξύπνησε μέσα μου την αμφιβολία)και μαθητεύει δίπλα στον επιστήμονα και γιατρό Παράκελσο (ο οποίος, παρεμπιπτόντως παρουσιάζεται αλαζόνας και  «εξαντλητικός»).

Ο Μίκαελ βουτά σε κάθε λογής εμπειρία, που τις παρακολουθούμε σχεδόν σαν αυτόνομα και ολοκληρωμένα επεισόδια: σαγηνεύεται από τις φιλοσοφικές σκέψεις ενός.. δήμιου, μαθητεύει δίπλα σε κάποιον Γερμανό κατασκευαστή κανονιών (!!!), διδάσκει λατινικά στους μικρούς μαθητές παρηγορώντας τους για τις τιμωρίες του δάσκαλου Μαρτίνου,  ερωτεύεται  βαθιά τη Μπάρμπαρα, μια κοκκινομάλλα απόκληρη που φυσικά καταλήγει ως μάγισσα στην πυρά (υπάρχει ένα όριο σ αυτά που ο άνθρωπος μπορεί να αισθανθεί και να υποφέρει. Μετά απ αυτό το όριο, η ψυχή κατά κάποιον τρόπο διαλύεται μέσα σ ένα τεράστιο και ήσυχο ωκεανό χωρίς πόνο), και η αγάπη του αυτή θέτει και τον ίδιο σε κίνδυνο. Δεν είναι λίγες και οι στιγμές όπου κινδυνεύει οριακά: αρχικά, παρασύρεται από τον έμπορο είναι ανεπιθύμητος στη Φινλανδία, αφ ης στιγμής τάχτηκε υπέρ του Χριστιανού 2^ου (παρόλο που οι Δανοί του είχαν σκοτώσει τους γονείς!), αναλαμβάνει παρόλ αυτά κάποια στιγμή να μεταφέρει στη Φινλανδία το μήνυμα ότι ο Χριστιανός 2^ος διαφεντεύει πλέον τη χώρα!  Στις μάχες για την επικράτηση των χωρικών αποτολμά να ρίξει ένα… ρηξίπυλο (ανθεκτική σιδερένια χύτρα με μπαρούτι) σε μια από τις πύλες του επισκοπικού παλατιού!  Συναντά ως και τον Λούθηρο, τον Κάρολο Κουίντο, παίρνει μέρος σε συνωμοσίες, χρηματίζεται για να μην προδώσει μυστικά, χρηματίζεται για να τα προδώσει κλπ κλπ… Όταν πια πέφτει στα χέρια του και εφτασφράγιστη επιστολή που απευθύνεται στον Φραγκίσκο τον Α΄ με πληροφορίες για συνωμοσία εναντίον του, η πλοκή αγγίζει τα όρια του παραμυθιού εφόσον  αυτή η επιστολή είναι ένα τρομερό όπλο για να κερδοσκοπήσει (είτε τη δώσει στους Γάλλους είτε στους Γερμανούς!)

Μέσα από τα μάτια λοιπόν του Μίκαελ, δηλαδή με την περιορισμένη οπτική γωνία ενός ανθρώπου της εποχής (κι αυτό έχει ενδιαφέρον), βλέπουμε από κοντά ιστορικά γεγονότα μεγάλης σημασίας όπως τη σφαγή της Στοκχόλμης[4],  τη σύγκρουση του Λούθηρου με τον Πάπα, την εξέγερση των χωρικών (τα περίφημα «Δώδεκα άρθρα» του Μέμμινγκεν είναι το φυτίλι που ανάβει την εξάπλωση της εξέγερσης ), την αντιζηλία των εικοσάχρονων Φραγκίσκου 1^ου και Κάρολου 1^ου της Ισπανίας ο οποίος αναγορεύτηκε σε αυτοκράτορα της Γερμανίας (Κάρολος Κουίντος), την αιχμαλωσία του Φραγκίσκου Α και το ρόλο της βασιλομήτορος, τις απέλπιδες μάχες των χωρικών στο Λάιπχαμ και στο Φρανκεχάουζεν (20.000 νεκροί…), την καταστολή των επαναστατών της Αλσατίας  (16.000 νεκροί….), τον ρόλο των τραπεζών της εποχής, π.χ. της παντοδύναμης τράπεζας των Φούγγερ (τι θα ήταν η ευρωπαϊκή ισορροπία χωρίς τους τραπεζίτες του Καρόλου 5^ου;). 
Σ αυτά όλα τα επεισόδια της ιστορίας, μερικά από τα οποία έχουν φτάσει σε μας με  ψιλά γράμματα, ο πολυμήχανος Μίκαελ παίρνει ενεργό μέρος και οι περιπέτειες  του (με τη σύγχρονη αλλά και με την αρχαία σημασία της λέξης, δηλαδή της απότομης μεταβολής της τύχης) είναι σκέτη απόλαυση!

Χριστίνα Παπαγγελή

[1]Η πόλη Άμπο είναι λιμάνι, η σημερινή Τούρκου, απέναντι από την Στοκχόλμη (δυτικά του Ελσίνκι)

[2] Οι τρεις βόρειες χώρες (Δανία, Νορβηγία, Σουηδία) έχουν ενωθεί με τη συνθήκη του Καλμάρ (1397), αλλά από τα τέλη του 15^ου αι. η Σουηδία συμπεριφέρεται σαν αυτόνομη.

[3] Παραπέμπει σε άγριες και δαιμονικές δυνάμεις. Τον Μεσαίωνα πίστευαν ότι το παιδί που γεννιόταν μ αυτό το σημάδι είχε πατέρα δαίμονα

[4] Η στρατηγική και οικονομική σημασία της πόλης κατέστησε τη Στοκχόλμη σημαντικό παράγοντα στις σχέσεις μεταξύ των Δανών Βασιλιάδων της Ένωσης του Κάλμαρ και του εθνικού κινήματος ανεξαρτησίας το 15ο αιώνα. Στις 14 Οκτωβρίου 1471 η Σουηδία υπό τον Στεν Στούρε, με την υποστήριξη του λαού της Στοκχόλμης, κατάφερε μία σημαντική νίκη επί του Δανού βασιλιά Χριστιανού Α’. Ο εγγονός του, Χριστιανός Β’, κατέλαβε μάταια την πόλη το 1518, αλλά τελικά κατάφερε να εξασφαλίσει την πόλη το 1520. Στις 8 Νοεμβρίου 1520, έλαβαν χώρα μαζικές εκτελέσεις μορφών της αντιπολίτευσης, αποκαλούμενες το Λουτρό αίματος της Στοκχόλμης. Η σφαγή αυτή πυροδότησε νέες εξεγέρσεις, που τελικά κατέληξαν στη διάλυση της Ένωσης του Κάλμαρ.