Σαν τη βροχή πριν πέσει, Τζόναθαν Κόου

-Εμένα μου αρέσει η βροχή πριν πέσει.
-Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα, δηλ η βροχή πριν πέσει. Πρεπει να πέσει,
αλλιώς δεν είναι βροχή.
- Γι΄αυτό είναι το αγαπημένο μου είδος.

Πεθαίνοντας, η ηλικιωμένη θεία Ρόζαμοντ αφήνει έξι μαγνητοταινίες και ένα άλμπουμ με φωτογραφίες· επιθυμία της να επιδοθούν σε μια τυφλή κοπέλα, την Ίμοτζεν, για την οποία οι συγγενείς της (της Ρόζαμοντ) ξέρουν ελάχιστα πράγματα. Μέσα στις μαγνητοταινίες η μυστηριώδης ηρωίδα/αφηγήτρια ξεδιπλώνει όλη την απίστευτη ιστορία της μοναχικής ζωής της καθώς και το μυστήριο που καλύπτει τη ζωή, την καταγωγή και την αναπηρία της Ίμοτζεν· μέλημα της Ρόζαμοντ είναι να μάθει η Ίμοτζεν την αλήθεια. Η ανηψιά της, Τζιλ, ανακαλύπτει μετά θάνατον τις μαγνητοταινίες και ακούει εμβρόντητη με την οικογένειά της την αφήγηση της θείας της· μαζί παρακολουθούμε και μεις την ιδιόρρυθμη αυτή αφήγηση που αφορμάται κάθε φορά από την περιγραφή μιας φωτογραφίας.
Ένα πρωτότυπο βιβλίο του Τζόναθαν Κόου, πρώτα- πρώτα γιατί έχει καταπληκτική δομή (τι ωραία ιδέα να αφηγείσαι όλη σου τη ζωή μέσα από φωτογραφίες! ποιες θα διάλεγε άραγε ο καθένας μας;). Είναι διαφορετικό από τα υπόλοιπα βιβλία του Κόου επίσης, γιατί δεν είναι διαποτισμένο από την πικρή –πολιτική- σάτιρα που χαρακτηρίζει τα περισσότερα έργα του, αλλά και γιατί είναι ένα βιβλίο μόνο με …γυναίκες! Πρόκειται για μια περιήγηση, μια διερεύνηση θα έλεγε κανείς σε συναισθηματικές σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα σε γυναίκες, μάνα- κόρη, φίλη με φίλη, ερωμένη προς ερωμένη. Η αφήγηση της γριάς κυρίας έχει τη φρεσκάδα του προφορικού λόγου, του λόγου που προσπαθεί να διασώσει το παρελθόν, του λόγου που είναι πολλές φορές αμήχανος και που άλλοτε πνίγεται στο συναίσθημα.
Οι συναισθηματικές σχέσεις είναι πολύ μπλεγμένες αλλά τόσο τρυφερά και εξομολογητικά δοσμένες μέσα από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση ενός ανθρώπου που βρίσκεται στα πρόθυρα του θανάτου, δεν έχει τίποτα πια να χάσει ή να κερδίσει, δεν έχει τίποτα να κρύψει παρά ψάχνει το νόημα όλων αυτών που έζησε. Μια ζωή γεμάτη λάθη και πάθη, αλλά γεμάτη. Μια ζωή ασφαλώς αποκλίνουσα, όχι μόνο γιατί δεν υπήρξε γάμος και παιδιά αλλά και γιατί οι συναισθηματικές/ερωτικές σχέσεις (με γυναίκες) ήταν αδιέξοδες και τραυματικές.
Πρώτη μεγάλη φιλία η Μπέατριξ (γιαγιά της Ίμοτζεν). Λίγο μεγαλύτερη σε ηλικία (κι εκείνη όμως ήταν σκληρή μαζί μου στην αρχή/ ήταν κι αυτή μόνη κι είχε ανάγκη μια φίλη/ μπορούσε να γίνει κατά διαστήματα πολύ εγωίστρια/ ταυτόχρονα όμως ήταν και άνθρωπος ικανός ν’ αγαπήσει/ ήταν ευάλωτη στην αγάπη, βαθιά και μοιραία ευάλωτη). Μαζί το σκάνε από την αδιαφορία των μεγάλων.
Σελ. 73:
Το καθήκον της Μπέατριξ, βλέπεις, ήταν να παραμένει αόρατη· όπως και το δικό μου δηλαδή. Ο κόσμος της ‘Αιβι (μάνας της Μπέατριξ) περιστρεφόταν γύρω από τον εαυτό της (…). Η Μπέατριξ δεν φαινόταν στο ραντάρ της. Αυτό εννοούσε μάλλον η Μπέατριξ όταν μου έλεγε ότι η μτέρα της «ήταν σκληρή μαζί της». Η σκληρότητα της Άιβι ήταν η σκληρότητα της αδιαφορίας.
Η σκληρότητα που εισπράττει η Μπέατριξ από τη μητέρα της είναι η κληρονομιά που θα μεταβιβάσει και η ίδια στην κόρη της, στην Τέα, ενώ αντίστοιχα η Τέα θα την κληροδοτήσει στο υπερδιπλάσιο στη δική της κόρη, την Ίμοτζεν. Η Ρόζαμοντ είναι ένας «σιωπηλός μάρτυρας» σ’ όλες τις εξωφρενικές αντιφάσεις της Μπέατριξ, ενώ η ίδια εμπλέκεται στον μεγαλύτερο έρωτα της ζωής της, τη Ρεμπέκα. Μαζί θα αναθρέψουν την εγκαταλειμμένη Τέα μέχρι να έρθει η Μπέατριξ από το κυνήγι του νέου της έρωτα, ενώ αντίστοιχα μετά από χρόνια, θα είναι μάρτυρας της τρομακτικής σκληρότητας της ίδιας της Τέας απέναντι στην δική της κόρη, την Ίμοτζεν.
Δε χρειάζεται κανείς να’ χει ασχοληθεί επιστημονικά με την ψυχολογία για να αντιληφθεί το ψυχολογικό σύνδρομο που επαναλαμβάνεται στην τραυματισμένη θηλυκότητα και στην κακοποίηση μάνας προς κόρη από γενιά σε γενιά. Σημασία έχει ο τρόπος με τον οποίο εκφράζονται όλα αυτά σ’ αυτό το πολύ τρυφερό κείμενο. Άλλωστε, η ίδια η Ρόζαμοντ τα φιτλτράρει ως ένας πολύ ευαίσθητος δέκτης με απεριόριστη αγάπη. Με απεριόριστη αγάπη δέχεται τις εκρήξεις της Μπέατριξ, κι όλες τις συναισθηματικές εντάσεις που δημιουργούν οι περίπλοκες σχέσεις. Γυναίκες πεινασμένες για αγάπη, που βιώνουν τις απανωτές διαψεύσεις (ο καλύτερος τρόπος για να το θέσω είναι ότι η ζωή είχε πάψει να έχει γεύση).
Αναρωτιέται βέβαια κανείς ποια δύναμη να ώθησε τη Ρόζαμοντ ν’ αποκαλύψει στην Ίμοτζεν, έστω και τόσο αργά, τη φρικτή «αλήθεια» της ύπαρξής της, δηλαδή της πραγματικής της μητέρας, των συναισθημάτων που η ίδια έτρεφε απέναντι στην κόρη της (γιατί στο καλό στα λέω τώρα αυτά; Το μόνο που θα κατορθώσω είναι να σε πληγώσω), την αλήθεια πίσω από την αναπηρία της που απέκτησε περίπου στην ηλικία των τριων χρόνων. Βέβαια, αν διαβάσει κανείς με προσοχή όλη την ιστορία της Τέα, από τη γέννησή της ως το τέλος, θα «τη συγχωρούσε», πράγμα δύσκολο αλλά όχι απίθανο για μια κακοποιημένη κόρη, δεδομένου ότι η λύτρωση αυτή αποτελεί, τις περισσότερες φορές, το ζητούμενο μιας ολόκληρης ζωής. Πάντως, η Ρόζαμοντ ένιωσε ως προσωπικό της «χρέος» την αποκατάσταση της αλήθειας, ίσως λόγω της μητρικής αγάπης που έτρεφε για την Τέα και της αγάπης της προ της Μπέντζαμιν. Το σύμπλεγμα είναι ένας σφιχτός κόμπος που ο Κόου χειρίζεται κατά τη γνώμη μου με μεγάλη ευαισθησία.

Όταν κοιτάζω αυτόν τον πίνακα, η άποψή μου επιβεβαιώνεται, τι εξαιρετική ζωγράφος ήταν η Ρουθ. Και ναι, θα την επαναλάβω τη φράση –έχει συλλάβει το αναπόδραστο της ύπαρξής σου. Όταν κοιτάζω αυτόν τον πίνακα, περνάει απ’ το μυαλό μου ολόκληρη η ιστορία (…+++) και όλα αυτά, όλα αυτά τα πράγματα που ήταν τόσο στραβά, όλες εκείνες τις ακατάλληλες σχέσεις και τις λάθος επιλογές… Ναι, είναι αλήθεια πως τίποτα απ’ όλα αυτά δεν έπρεπε να έχει συμβεί, πώς ήταν όλα λάθη τρομερά λάθη, κι ωστόσο, δες, πού κατέληξαν. Κατέληξαν σε σένα, Ίμοτζεν! Και όταν βλέπω το πορτρέτο που σου ζωγράφισε η Ρουθ, είναι προφανές ότι έπρεπε να υπάρξεις. Η ύπαρξή σου έχει κάτι τόσο σωστό. Η ιδέα να μην υπήρχες, να μην είχες γεννηθεί ποτέ, μου φαίνεται ένα πελώριο λάθος, τερατώδες, αφύσικο… Δεν εννοώ πως η ύπαρξή σου διορθώνει ή αναιρεί όλα εκείνα τα λάθη. Ούτε δικαιολογεί τίποτα. Αλλά σημαίνει- σου το είπα και πριν αυτό; Νομίζω πως σου το είπα , ο ίδιο ή κάτι παραπλήσιο- ή μάλλον με κάνει να καταλαβαίνω το εξής: ότι η ζωή αρχίζει να βγάζει νόημα μόνο αφού συνειδητοποιήσεις πως μερικές φορές – αρκετές, ή μάλλον πάντα- είναι δυνατόν να αληθεύουν ταυτόχρονα δύο εντελώς αντιφατικές ιδέες μεαξύ τους.
Όλα όσα οδήγησαν σε σένα ήταν λάθος. Συνεπώς δεν έπρεπε να γεννηθείς.
Αλλά τα πάντα επάνω σου είναι σωστά: έπρεπε να γεννηθείς.
Ήσουν αναπόδραστη.

Χριστίνα Παπαγγελή